ریشه‌یابی کارکرد سازهای موسیقی در آئین‌های سوگواری بر پایه تفسیر آیکونوگرافیک نگاره «سوگواری برای اسکندر»

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناس ارشد هنر اسلامی، گروه هنر اسلامی، دانشکده صنایع دستی، دانشگاه هنر اصفهان.

2 استادیار، گروه هنر اسلامی، دانشکده صنایع دستی، دانشگاه هنر اصفهان.

چکیده

ماهیت چندبعدی سوگ، که ذیل دین، باورهای ماورءالطبیعه و فرهنگ تعاریف متعددی دارد، در بطن خود حاوی محتوای واحد بازآفرینی مرگ و رستاخیر ایزدان باروری است. موسیقی، در قامت یکی از عناصر آئین‌های سوگواری علاوه بر تعمیم اندوهی مشترک به سوگواران، وجهی نمادین و معنایی ثانویه نیز دربر دارد. ازاین‌رو جستار حاضر با هدف تبیین کارکرد سازهای موسیقی در آئین‌های سوگواری، درصدد پاسخ به این دو پرسش است که «در آئین‌های سوگواری از چه ادوات موسیقی استفاده می‌شده است؟» و «کارکرد و معنای نمادین این سازها چه بوده است؟»
در همین راستا این مقاله یک نگاره از اقبال‌نامه نظامی به شماره ثبت 4363 با موضوع سوگواری برای اسکندر را به روش هدفمند (شاخص‌محور) برگزیده و با رویکرد آیکونوگرافی از طریق منابع کتابخانه‌ای مطالعه کرده است. نتایج حاصله حاکی از آن است که ادوات موسیقی -هواصداها، خودصداها و پوست‌صداها - به‌لحاظ واژه‌شناسی و ماهوی با مفهوم سوگواری همبستگی دارند و به‌منظور دفع شر و طلب باران به‌کار گرفته می‌شوند. این سازها به‌عنوان ابزاری روحمند و پیونددهنده میان زمین و آسمان، درخواست بارش باران و سرازیری رزق را طنین‌انداز می‌کنند. این معنای نمادین از اسطوره‌ها آغاز شده و تا آئین‌های سوگواری برای قهرمانان تاریخی کارکرد خود را حفظ کرده است.
 
 

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Rooting the Function of Musical Instruments in Mourning Rituals based on the Iconographic Interpretation of the Painting Mourning for Iskandar

نویسندگان [English]

  • marzieh jafarpour 1
  • Zohreh Tabatabaiie Jebeli 2
1 Master of Arts, Department of Islamic art, Faculty of handicraft, Art university of Isfahan, Iran.
2 PhD, Assistant professor, Department of Islamic art, Faculty of handicraft, Art university of Isfahan, Iran.
چکیده [English]

The multidimensional nature of mourning, which has various definitions in religion, metaphysical beliefs, and culture, encompasses the content of death and resurrection of the fertility god. Music, as one of the elements of mourning rituals, expresses communal grief to mourners and contains symbolic aspects and meaning for the respective cultures. The multidisciplinary phenomenon of music, apart from having artistic aspects, has a function related to human beliefs, especially in many ancient civilizations, with specific focus on Central Asia.
This qualitative paper has chosen a painting from Iqbālnāma of Nizami, N.4363, from the National Museum of Iran, with the theme of Mourning for Iskandar. The purpose of choosing this artwork was the multiplicity of musical instruments, which was rare among other mourning paintings. These instruments are depicted in a more realistic style, thus suitable for this research's approach. On the other hand, Iskander has a high position in Iranian literature, history, and mythology, which makes his identity linked with mourning rituals. This painting has been studied using a purposive sampling method with a historical-analytical approach based on Erwin Panofsky's iconography method and library sources. The present study also intends to explain the function of musical instruments in mourning rituals to answer these two questions: "What musical instruments were used in mourning rituals?" and "What are the symbolic meanings and functions of these musical instruments?"
In the first stage, a pre-iconographic description using the morphological analysis of the instruments in the painting and the names and formal characteristics of the instruments, such as shape, material, holding the instrument, gender of the musician, etc., were revealed. These instruments include membranophones and idiophones, such as Daf, Dayere, Sanj (Cymbals), Dohul, Tabireh (Tambourines), Tabl (Drums), and the aerophones (Ney), which are also seen in other paintings related to the Mourning of Iskandar (e.g., the painting in the National Library of Paris). The iconography analysis found that similar instruments were used for mourning in the painter's contemporary period (Safavid) and historical and even mythical mourning rituals. Although there is no mention of musical instruments in Iskandar's mourning in Iqbālnāma, mourning rituals originated from rain-making rituals, in which the common elements, both imitate the resurrection of the fertility or rain god (such as Siavosh and Tishtar). This mythological archetype has been reduced through several stages of transformation, from rain-making rituals and dramas to mourning for the king or the god/goddess, and its narrative elements, such as playing musical instruments, were recreated in the mourning rituals of historical and epic heroes (Iskander).
Therefore, the mourning instruments in Iskandar's mourning and rain-making rituals from Siavosh and Ishtar originate from similar archetypal functions. These instruments usually have a direct relationship with the concepts of mourning and rain-making in terms of the word’s etymology and morphology. From mythological history until now, each instrument symbolizes the act of ‘asking for rain and sustenance from the sky to the earth’. At some point in mythological history, its symbolic function was common, and gradually, its symbolic aspect has been reduced and has become a normal ceremony for mourning the dead.
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • music iconography
  • musical instruments
  • mourning rituals
  • main-making myth
  • transformation
  • Persian painting

مراجع

________. (1366). گزیده‌های زادسپرم. ترجمه راشد محصل. تهران: موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
________. (1368). قرآن کریم. ترجمه مهدی الهی قمشه‌ای. تهران: صالحی.
________. (1374). اوستا؛ کهن‌ترین سرودها و متن‌های ایرانی. تصحیح جلیل دوستخواه. تهران: مروارید.
________. (1382). ارداوی‍راف‌ن‍ام‍ه. ژاله آموزگار. ت‍ه‍ران: م‍ع‍ی‍ن و ان‍ج‍م‍ن ای‍ران‌ش‍ن‍اس‍ی ف‍ران‍س‍ه. 
_______. (1384). شاهکارهای نگارگری ایران. تهران: موزه هنرهای معاصر.
________. (1395). بندهش. تدوین فرنبغ دادگی. گزارنده مهرداد بهار. تهران: توس.
اسعدی، هومان. (1383). مطالعه‌ای سازشناختی در رسالات و نگاره‌های موسیقایی تیموری. فصلنامۀ موسیقی ماهور، 6 (24)، 98-61. اسفزاری، معین‌الدین. (1339). روضات الجنات فی اوصاف مدینه هرات. جلد2. تصحیح، حواشی و تعلیقات محمدکاظم امام. تهران: دانشگاه تهران.
اشرف‌زاده، رضا. و قیصری، حشمت. (1392). کارکرد عنصر موسیقی در پنج گنج نظامی گنجوی. مجله تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا). 5(18)، 39-9.
افشار، ایرج. (1343). حدیث اسکندر. ادبیات و زبان‌ها، 17(3)، 165-159.
اولئاریوس، آدام. (1363). سفرنامه آدام اولئاریوس. ترجمه احمد بهپور. تهران: ابتکار نو.
ایازی، سوری، و گزیانی، هنگامه، و الهه‌عسگری، مرضیه. (1383). نگرشی بر پیشینه موسیقی در ایران به روایت آثار پیش از اسلام. تهران: سازمان میراث فرهنگی کشور.
آزاده‌فر، محمدرضا. (1401). اتنوموزیکولوژی؛ رویکردهای مطالعاتی. تهران: نشر نی.
برادران‌حسینی، زهره. (1400). از اسطوره تا آیین؛ مراسم باران در ایران، پاژ. 44، 134-117.
برومند سعید، جواد. (1383). ریشه‌شناسی و اشتقاق در زبان فارسی. کرمان: دانشگاه شهید باهنر.
بلخاری، حسن. (1388). هندسه خیال و زیبایی. تهران: فرهنگستان هنر.
بهار، مهرداد. (1375). پژوهشی در اساطیر ایران. تهران: توس بیرونی، ابوریحان. (1386). آثارالباقیه عن‌القرون الخالیه. ترجمه اکبر داناسرشت. تهران: امیر کبیر.
بیگدلی، غلامحسین. (1369). چهرۀ اسکندر در شاهنامه فردوسی و اسکندرنامه نظامی. تهران: آفرینش.
پورداوود، ابراهیم. (1355). فرهنگ ایران باستان. تهران: دانشگاه تهران.
تاورنیه، ژان باتیست. (1363). سفرنامه تاورنیه. ترجمه ابوتراب نوری. تهران: کتابخانه‌سنائی و کتابفروشی تأیید.
ترکمان، اسکندر بیگ. (1350). تاریخ عالم‌آرای عباسی. تهران: امیرکبیر.
جوینی، عطاء‌الملک. (1382). تاریخ جهانگشای جوینی. تهران: دنیای کتاب.
حجاریان، محسن. (1386). مقدمه‌ای بر موسیقی‌شناسی قومی. تهران: کتاب‌سرای نیک.
حصوری، علی. (1387). سیاووشان. تهران: چشمه.
حمزه اصفهانی، حسن. (1346). تاریخ سنی ملوک‌الارض و الانبیاء. ترجمه جعفر شعار. تهران: امیرکبیر.
درویشی، محمدرضا. (۱۳۸۴). دایرةالمعارف سازهای ایران. جلد2. تهران: ماهور.
درویشی، محمدرضا. (1390). دایرةالمعارف سازهای ایران. جلد1. تهران: ماهور.
ذاکرجعفری، نرگس. (1396). حیات سازها در تاریخ موسیقایی ایران؛ از دوره ایلخانیان تا پایان صفویه. تهران: ماهور.
رهبر، ایلناز. (1389). موسیقی به روایت تصاویر دوران صفوی. پایان‌نامه کارشناسی ارشد. دانشکده هنر و معماری. دانشگاه تربیت مدرس. تهران.
رهبر، ایلناز. (1398). آیکونوگرافی موسیقی ایران؛ خطاهای تفسیر، تبیین روش و ارایه راهکار. هنرهای زیبا-هنرهای نمایشی و موسیقی، 24(1)، 36-25. doi: 10.22059/jfadram.2018.236747.615091
ریچاردز، فردردیک چارلز. (1387). سفرنامه فردریک ریچاردز. ترجمه مهین‌دخت صبا. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
شاردن، ژان. (1338). سفرنامه شاردن. ترجمه اقبال یغمایی. تهران: توس.
شبانکاره‌ای، علی. (1363). مجمع الانساب. تصحیح میرهاشم محدث. تهران: امیرکبیر.
طبری، محمد. (۱۳۵۶). تفسیر طبری. جلد7. تهران: توس
عاشورپور، صادق. (1389). نمایش‌های ایرانی. جلد3-1. تهران: سوره مهر.
عبدی، ناهید. (1390). درآمدی بر آیکونولوژی؛ نظریه‌ها و کاربردها. تهران: سخن.
فردوسی، ابوالقاسم. (1389). شاهنامه فردوسی (بر اساس نسخه مسکو). تهران: سپهر ادب.
کازاما، آکی‌ئو. (1380). سفرنامه کازاما. ترجمه هاشم رجب‌زاده. تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
کاشانی، حسن. (1371). کنزالتحف در: سه رساله فارسی در موسیقی. تصحیح تقی بینش. تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
مرادی غیاث‌آبادی، رضا. (1391). فرهنگنامه ایران باستان. تهران: پژوهش‌های ایرانی.
مرعشی، سیدظهیرالدین. (1364). تاریخ گیلان‌ و دیلمستان. تصحیح ‌و تحشیه منوچهر ستوده. تهران: اطلاعات.
مزداپور، کتایون. (1366). تحلیلی بر اسطوره باران کرداری، چیستا. 4(8-9)، 580-586.
مسعودیه، محمدتقی. (1383). مبانی اتنوموزیکولوژی؛ موسیقی‌شناسی تطبیقی. تهران: سروش.
مسعودیه، محمدتقی. (1389). سازشناسی. تهران: سروش.
ملاح، حسینعلی. (۱۳۷۶). فرهنگ سازها. تهران: کتابسرا.
میثمی، سید حسین. (1389). موسیقی عصر صفوی. تهران: موسسه تالیف، ترجمه و نشر آثار هنری (متن).
نرشخی، ابوبکر. (1363). تاریخ بخارا. ترجمه ابونصر قباوی. تهران: توس.
نظامی، ابومحمد الیاس. (1323). خمسه نظامی. تصحیح وحید دستگردی. تهران: ارمغان.
 _____. (1987). Selections of Zadsparm. Translated by M.T Rashid Mohsal. Tehran: The institute for humanities and cultural studies. (In Persian)
_____. (1989). The Holy Quran. Translated by M. Elahi Qomshaei. Tehran: Salehi. (In Persian)
_____. (1995). Avesta: The oldest Iranian hymns. Edited by J. Dustkhah. Tehran: Morvarid. (In Persian)
_____. (2003). The book of ArdaViraf. Z. Amuzgar. Tehran: Moein. (In Persian)
_____. (2005). Iranian masterpieces of persian painting. Tehran: Museum of contemporary art. (In Persian)
_____. (2016). Bundahishn. Collected by F. Dadagi. Translated by M. Bahar. Tehran: Toos. (In Persian)
Abdi, N. (2011). An introduction to iconology: Theories and applications. Tehran: Sokhan. (In Persian)
Afshar, I. (1964). Hadith-e Iskandar. Literature and languages, (17)3, 159-165. (In Persian)
Afsharzadeh, R., & Gheysari, H. (2014). Musical instruments and musicians in five treasure Nezami Ganjavi. Interpretation and Analysis of Persian Language and Literature Texts (Dehkhoda), (5)18, 9-39. (In Persian)
Asadi, H. (2004). An organological-Iconographical study of Timurid music. Mahoor Music Quarterly, )6)24, 61-98. (In Persian)
Ashurpour, S. (2010). Namayesh-haye Irani. V 1-3. Tehran: Sure-e Mehr. (In Persian)
Ayazi, S., et al. (2004). A look at the history of music in Iran (according to pre-Islamic works). Tehran: Publications of the cultural heritage organization of the country. (In Persian)
Azadehfar, M.R. (2022). Ethnomusicology: Study approaches. Tehran: Ney. (In Persian)
Azarpay, G. (1981). Sogdian painting; the pictorial epic in oriental art. California: University of California press.
Bahar, M. (1996). A research on Persian mythology. Tehran: Toos. (In Persian)
Baradaran Hosseini, Z. (2021). From myth to ritual: rain-seeking in Iran. Paj, 44, 117-134. (In Persian)
Bigdeli, G.H. (1990). Iskandar in Ferdowsi’s Shahnama and in Nizami’s Iskandarnama. Tehran: Afarinesh. (In Persian) Biruni, A. (2007). Asar al-baqiya an al-qorun al-khaliya. Translated by A. danaseresht. Tehran: Amirkabir. (In Persian)
Blades, J. (1970). Frame drum; In: The new grove dictionary of music and musicians. By S. Sadie. London: Macmillan. Blades, J. (2001). Cymbals; In: The new grove dictionary of music and musicians. By S. Sadie. London: Macmillan.
Bolkhari, H. (2009). Geometry of imagination and beauty (A research on Ikhwan al-Safa's views about art and beaty). Tehran: Academy of art. (In Persian)
Broumand Saeed, J. (2004). Morphophonemics and derivation in Persian language.
Kerman: Shahid Bahonar university press. (In Persian)
Chardin, Jean. (1959). John Chardin's Travels. Translated by I. Yaghmai. Tehran: Toos. (In Persian)
Darvishi, M.R. (2005). Encyclopaedia of the musical instruments of Iran. V2. Tehran: Mahoor. (In Persian)
Darvishi, M.R. (2011). Encyclopaedia of the musical instruments of Iran.V1. Tehran: Mahoor. (In Persian)
During. J. (1989). Musique et mystique dans les traditions de l’Iran. Paris: Albin.
Dyakonova, N.V., Smirnova, O.I. (1967). Kvoprosu o kul’te Nany (Anakhity) v Sogdiane. SA, 1, 139–175.
Farmer, H.G. (1997). Ṣandj in: The encyclopedia of Islam. Leiden: Brill.
Ferdowsi, A. (2010). Shahnameh (based on Moscow Publication). Tehran: Sepehr-e Adab. (In Persian)
Grenet, F., Marshak, B.I. (1998). Le mythe de Nana dans l’art de la Sogdiane. Arts Asiatiques, 53, 5–18. Hajarian, M. (2007). Introduction to ethnomusicology. Tehran: ketab saray-e Nik. (In Persian)
Hamza al-Isfahani, H. (1967). Taʾrikh seni moluk al-arz waʾl-anbia. Translated by J. Shoar. Tehran: Amirkabir. (In Persian) Hasuri, Ali. (2008). Siyâvoshan. Tehran: Cheshme. (In Persian)
Horn, P. (1893). Grundriss der neupersischen etymologie. Strassburg: K.J. Trübner.
Hornbostel, E. M., Sachs C. (1961). Classification of musical instruments. Translated by A. Baines and K.P.
Waschmann. Galpin Society Journal, 14, 3-29.
Isfizari, M. (1960). Rozat-al Jannat fi usafe Madinat-al Herat. V2. Edited by M.K Imam. Tehran: Tehran university. (In Persian) Juvayni, A.M. (2003). Tarikh-e jahangosha-ye Joveyni. Tehran: Donya-e-Ketab. (In Persian)
Kaempfer, E. (1712). Amoenitatum Exoticarum Politico-Physico-Medicarum Fasciculi V. Berlin: Meyerus.
Kashani, H (1992). Kanz al-tuhaf in; Three Persian treatises on music. Edited by T, Binesh. Tehran: Markaze nashre daneshgahi (In Persian)
Kazama, A. (2001). Kazama's travelogue. Translated by H. Rajabzade. Tehran: Society for the national jeritage of Iran. (In Persian)
Liddell, H. G., Scott, R. (2019). A Greek-English Lexicon.‎ Simon Wallenberg Press. Mallah, H.A. (1997). Farhang-e sazha. Tehran: Ketabsara. (In Persian)
Marashi, S.Z. (1985). Tarikh-i Gilan va Daylamistan. Edited by M. Sotude. Tehran: Etelaat. (In Persian)
Massoudieh, M.T. (2004). The fundamentals of ethnomusicology: comparative musicology. Tehran: Soroush. (In Persian) Massoudieh, M.T. (2010). Sazshenasi (=Instrumentation). Tehran: Soroush. (In Persian)
Mazdapour, K. (1987). An analysis of the rain-seeking myth. Chista, (8-9)4, 580-586. (In Persian) McKenzie, D.N. (1971). A Concise Pahlavi dictionary. London: Oxford University press. Meisami, S.H. (2010). Safavid music. Tehran: Matn Publishers. (In Persian)
Moradi Giasabadi, R. (2012). A dictionary of ancient Persia. Tehran: Persian studies. (In Persian)
Narshakhi, A. (1984). Tarikh-e Bukhara. Translated by A. Qabavi. Tehran: Toos. (In Persian) Nizami. I. (1944). Khamsa of Nizami. Edited by V. Dastgerdi. Tehran: Armaqan. (In Persian)
Nourai, A. (2015). An etymological dictionary of Persian-English and other Indo-European languages. Netherlands: Brill. (In Persian)
Olearius, A. (1984). Olearius’s Travelogue. Translated by A. Behpour. Tehran: Ebtekar-e no. (In Persian)
Panofsky, E. (1939). Studies in iconology: humanistic themes in the art of the Renaissance. London: Routledge. Pourdavoud, I. (1976). Culture of ancient Iran. Tehran: University of Tehran. (In Persian)
Rahbar, I. (2010). Music in the visual documents of the Safavid period. M.A thesis. Department of Islamic art. Faculty of art and architecture. Tarbiat Modares University. Tehran. (In Persian)
Rahbar, I. (2019). Iranian Music Iconography: Interpretation and Explanation Deficiencies, Methodologies and Suggestions. Honar-ha-ye-namayeshi-va-moosighi (honar-ha-ye-ziba), (24)1, 25-36. (In Persian)
doi: 10.22059/jfadram.2018.236747.615091
Richards, F.C. (2008). Frederick Richards’s travelogue. Translated by M. Saba. Tehran: Bongah-e Tarjomeh va Nashr-e Ketab. (In Persian)
Rosenfield, J.M. (1967). The dynastic art of the Kushans. Los Angeles: University of California press.
Sachs, C. (1968). The history of musical instruments. New York: Notron company.
Sadie, S. (1904). The new grove dictionary of music and musicians. London: Macmillan.
Seebass, T. (1992). Ethnomusicology: An introduction. Edited by H. Myers. London: Macmillan.
Seebass, T. (2001). Iconography In: The new grove dictionary of music and musicians. By S. Sadie. London: Macmillan. Shabankarei, A. (1984). Majma' ul-Ansaab. Edited by M.H Mohaddeth. Tehran: Amirkabir. (In Persian)
Shenkar, M. (2014). Intangible spirits and graven images: The iconography of deities in the pre-Islamic Iranian world. Leiden: Brill.
Sims-williams. N. (1991). Mithra the Baga in: Histoire et cultes de l’Asie centrale préislamique. By Bernard, P., Grenet, F. Paris: CNRS.
Stoneman, R. (2003). Alexander the great in Arabic tradition. Netherlands: Brill.
Tabari, M. (1977). Tafsir al-Tabari. V7. Tehran: Toos. (In Persian)
Tavernier, J.B. (1984). Tavernier’s Travelogue. Translated by A. Nouri. Tehran: Sana'i and ta'id. (In Persian)
Turkaman, I.B. (1971). Tarikh-e Alam-ara-ye Abbasi. Tehran: Amirkabir. (In Persian)
Zaker Jafari, N. (2017). The life of musical instruments in the musical history of Persia: From the Illkhani era to the end of the Safavid period. Tehran: Mahoor. (In Persian)
URL1: https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b8427193s/f559.item.zoom
URL2: https://sogdians.si.edu/mourning-scene/
نشریه هنرهای زیبا: هنرهای نمایشی و موسیقی
دوره 28، شماره 4
دی 1402
صفحه 63-75

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار