پیوند عرصۀ عمومی و آداب گفتگو با نگاه به سه نمایشنامه از اسماعیل خلج

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه نمایش، دانشکده سینما و تئاتر، دانشگاه هنر، تهران، ایران.

2 کارشناس ارشد ادبیات نمایشی، گروه نمایش، دانشکده سینما و تئاتر، دانشگاه هنر، تهران، ایران.

چکیده

عرصۀ عمومی، گردآمدن عده‌ای از شهروندان در یک زمان و مکان و پرداختن به کنش گفت‌وگو را از پیش‌نیازهای وقوع خود می‌داند. هدف از گفتگو، رسیدن به وفاق عقلانی و اثرگذاری بر دولت در تصمیم‌گیری‌ها است. یورگن هابرماس، قهوه‌خانه را یکی از مصادیق عرصۀ عمومی می‌داند. عرصۀ عمومی در قهوه‌خانه‌های ایران در مقاطعی وجود داشته اما همواره تحت‌نظر و فشار نظام‌های حکومتی بوده و نتوانسته حضوری پیوسته، پویا و مفید داشته باشد. پژوهش حاضر با روش توصیفی - تحلیلی کوشید تا پیوندی میان نظریۀ عرصۀ عمومی هابرماس و قلمرو نمایشنامه‌های ایرانی برقرار کند. بدین ‌منظور سه نمایشنامه از اسماعیل خلج که در قهوه‌خانه و میخانه می‌گذرند، گزینش شده‌اند. هدف آن بود که گمانه‌زنی دررابطه‌با وجود یا عدم وجود عرصۀ عمومی در دهه‌های 1340 و 1350 شمسی، با نگاه به این نمایشنامه‌ها، آزمایش و سنجیده شود. نتیجه نشان داد که عرصۀ عمومی در فضای میان شخصیت‌های این سه نمایشنامه شکل نمی‌گیرد. مهمترین علت این فقدان، عدم رعایت آداب گفتگو است. عدم وجود گفتگوی درست، هدفمند و سازنده میان شخصیت‌ها، به‌عنوان شهروند، موجب شده تا مراوده‌ای میان دولت و ملت نیز برقرار نشود، دولت از مطالبات شهروندان خود آگاه نشود و معضلات اجتماعی و زیستیِ شخصیت‌ها در فضای خصوصی ایشان باقی بماند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Join of the Public Sphere and Conversation Rules Through Looking at Three Plays of Esmaeel Khalaj

نویسندگان [English]

  • Kamran Sepehran 1
  • Fatemeh Mahmoudi 2
1 1   Associate Professor, Department of Theatre, Faculty of Cinema and Theatre, University of Art, Tehran, Iran.
2 2    Master of Dramatic Literature, Department of Theatre, Faculty of Cinema and Theatre, University of Art, Tehran, Iran.
چکیده [English]

The Public Sphere is the gathering of individuals at the same time and same place for conversation, as a prerequisite of its being. The aim of the conversation is to reach a rational consensus and influence the decisions of a governing body. Conversation is a primary element of communication, which serves a purpose for achieving our common goals. Lifestyle and culture effect the means and effectiveness of communication. Iranian people have a different life style compared to Europeans, thus, the process of their communication and conversation is also different. The Teahouse has been considered one example of Iranian public sphere by Jurgen Habermas, a contemporary German philosopher. The Public Sphere had existed in Iranians' teahouses throughout the Safavid, Qajar and Pahlavi eras. Citizens could come to these places, drink or eat, meet others and talk about everything freely and fearlessly. It was an opportunity to work out, decide and settle pending problems and social – political issues. But Teahouses have been under the pressure and control of governments and have not had a continual, dynamic and useful existence. This research tried to associate the theory of Public Sphere to the realm of Iranian plays. Three plays of Esmaeel Khalaj namely Goldoune Khanoum, Jom'eKoshi, Mastaneh, which take place in teahouses and bars, were selected. The aim was to analyze the speculation about existence or non-existence of the public sphere from 1922 to 1932 within these oeuvres. Each dialogue has been analyzed by parameters of correct conversation in the theory of Public Sphere. This research was done through descriptive and analytical method. First the necessities of Public Sphere's formation have been presented, and then conversation as a prerequisite for the formation of the public sphere has been analyzed and the quantity and quality of that necessities have been compared to the aforementioned plays. The results reveal that the concept of the Public Sphere is not effective among the characters of these three plays. The most important cause of this absence is lack of rules and manners of conversation. The characters do not know how to convert their speeches and confabulation to directed conversation; a conversation model that can have some effective output for them. They do not have any practice in conversation and communication skills, due to their lifestyle and background which is mentioned as a contributing factors. Lack of directed, specific and constructive conversation among the characters’ results in a disconnection between the government and its citizens. The government is not aware of the demands of the citizens, so the vital social problems of the people remain in their own Private Sphere. In other words, Avoidance of logical reasoning and the tendency to confabulate are obstacles that prevent the art of conversation from becoming an act of dialogue. Lack of conversational skills in the characters of these plays, cause a monotonous life for them, a representation of lifestyle in the capital of Iran during the 1920s to 1930s.

کلیدواژه‌ها [English]

  • conversation
  • Public Sphere
  • character
  • Habermas
  • -اطهری، سید حسین و زمانی، سمیه. (1394). "بررسی مقایسه‌ای سرآغازهای حوزۀ عمومی در ایران و غرب: قهوه‌خانه و اهمیت تاریخی آن". جامعه شناسی تاریخی شمارۀ 1. سال هفتم.

    - افلاطون. (1380)، دورۀ کامل آثار افلاطون (جلد اول)، محمدحسن لطفی و رضا کاویانی، (چاپ سوم)، خوارزمی، تهران.

    - آوث‌ویت، ویلیام. (1386)، هابرماس: معرفی انتقادی، لیلا جوافشانی و حسن چاووشیان، (چاپ اول)، اختران، تهران .

    • بلوکباشی، علی. (1375)، قهوه‌خانه‌های ایران، (چاپ اول)، دفتر پژوهش‌های فرهنگی، تهران.
    •  بوستانی، مهدی و پولادی، کمال. (1396). "بررسی عناصر تشکیل‌دهندۀ حوزۀ عمومی در اندیشۀ هابرماس". فصلنامۀ تخصصی علوم سیاسی شمارۀ 38. سال سیزدهم. 21 تا 42.
    • - توماسن، لاسه. (1395). معمای هابرماس. (چاپ اول)، دنیای اقتصاد، تهران.
    • - جمالزاده، محمدعلی. (1371). خُلقیات ما ایرانیان، (چاپ دوم)، نوید، آلمان.
    • - حاجی‌آقا، رحیم و پاک‌نیا، محبوبه. (1397). "تبیین جایگاه حوزۀ عمومی و امر سیاسی در اندیشه سیاسی هانا آرنت". رهیافت‌های سیاسی و بین‌المللی شماره 1. سال دهم.
    • - خلج، اسماعیل. (1384). مجموعه آثار نمایشی دورۀ دوجلدی، (چاپ اول)، قطره، تهران.
    • - علیجانی، رضا. (1387). "اندر ضرورت گفتگو در حوزه‌های فکری، سیاسی، صنفی، قومی، جنسی و...". نشریۀ آئین شمارۀ 16. - علیخواه، فردین. (1378). "کنش ارتباطی، بنیاد شکوفایی حوزۀ عمومی (اندیشه‌های یورگن هابرماس)". سیاسی-اقتصادی. شمارۀ 140-139.
    • - مددی، مجید. (1381 و 1382). "فرهنگ گفتگو". نشریۀ کلک شمارۀ 17.
    • - مرتضوی، منیرالسادات. (1387). "مفهوم «عرصه عمومی» در اندیشه سیاسی یورگن هابرماس و کارایی آن در جامعه امروز ایران". پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد علوم سیاسی، دانشکده علوم اقتصادی و سیاسی، دانشگاه شهید بهشتی.
    • - مصلح، علی‌اصغر. (1397). با دیگری: پژوهشی در تفکر میان‌فرهنگی و آیین گفتگو، (چاپ اول)، نشر علمی، تهران.
    • - نجف‌زاده، مهدی. (1393). "از همزمانی ظهور حوزۀ عمومی در ایران و غرب تا موانع اجتماعی-سیاسی گسترش آن در ایران". مجلۀ جامعه‌شناسی ایران شمارۀ 1. دورۀ چهاردهم. 92 تا 115.
    • - نظام‌بهرامی، کمیل. (1381). "گفتگو در اندیشۀ یورگن هابرماس". فصلنامۀ مطالعات ملی شمارۀ 13. سال چهارم.
    • - هابرماس، یورگن. (1386). دگرگونی ساختاری حوزۀ عمومی: کاوشی در باب جامعۀ بورژوایی، جمال محمدی، (چاپ دوم)، افکار، تهران.
    • - هولاب، رابرت. (1386). یورگن هابرماس: نقد در حوزۀ عمومی: مجادلات فلسفی هابرماس با پوپری‌ها، گادامر، لومان، لیوتار، دریدا و دیگران، حسین بشیریه، (چاپ چهارم)، نی، تهران.
    • - یوسف‌جمالی، محمدکریم و اسحاق‌نیموری، محمدرضا. (1390). "قهوه‌خانه در ساختار جامعه‌ی صفوی و تفریحات رایج در قهوه‌خانه‌ها". فصلنامه علمی-پژوهشی مسکویه شمارۀ 17. سال ششم.
    • - Calhoun, Craig. (1996). Habermas and the public sphere (4th Edition). The MIT Press, Cambridge, Massachusetts & London, England.
    • - Gripsrud, Jostein & Moe, Hallvard & Molander, Anders & Murdock, Graham. (2010). The Idea of The Public Sphere: A Rader. Lexington books. USA.