مطالعۀ پدیدۀ «ارکستر» در فرهنگ موسیقایی ایران معاصر، با تکیه بر مُدل‌سازیِ امکان تحقق صور بالقوۀ آن

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه مطالعات عالی هنر، دانشکدۀ هنرهای تجسمی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران.

چکیده

        هدف نهایی از پژوهش حاضر آن است که به منظور تبیین نحوۀ مواجهۀ فرهنگ موسیقایی ایران و غرب از ‌نظر اخذ تفکر ارکسترال، با ترسیم مُدل‌هایی مبتنی بر صورت‌های بالقوۀ ارکستر در ایران و مصداق‌یابی تعیّنی آنها، امکان تحقق الیناسیون در هر یک از مواجهات آزموده شود. لذا فرضیۀ این پژوهش، بدین نظریه منتج شده است که بر خلاف رهیافت‌های سنت‌گرایانه، که تمامی مواجهات با فرهنگ موسیقایی غرب مطرود پنداشته می‌شود، پاره‌ای از مواجهات، نظر به رهیافت تأویلی و آگاهانه آن، نه تنها به الیناسیون در موسیقی ایرانی نینجامیده، بلکه به تکامل و غنای قالب‌های اجرایی موسیقی ایرانی منتهی شده است. از سویی دیگر، بخش دیگر این نظریه بر آن اذعان دارد که به خلاف رهیافت‌های غرب‌گرایانه که هرگونه تکوین و تکاملِ موسیقی ایرانی مستلزم اخذ تام و تمام بنیان‌های موسیقایی غرب انگاشته می‌شود‌؛ بخش قابل‌ملاحظه‌ای از مواجهات میان فرهنگ موسیقایی ایران و غرب جهت اخذ تفکر ارکسترال، نه تنها تکوین و تکامل موسیقی ایرانی را در پی نداشته، بلکه به تضعیف، تنزّل و حتی حذف برخی خصوصیات بنیادین موسیقی ایرانی انجامیده است. بر این اساس می‌توان چنین اذعان نمود که مواجهۀ موسیقی ایرانی و غربی در دورۀ معاصر از نقطه‌نظر اخذ تفکر ارکسترال، دارای روندی دو قطبی (سازنده و غیر سازنده‌) بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study of Phenomenon of “Orchestra” in Contemporary Musical Culture of Iran, with Emphasis on Modeling of Possibility of its Potential forms *

نویسنده [English]

  • Ali Khaksar
Assistant Professor, Department of Advanced Studies of Art, College of Fine Arts, University of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]

 

 
The Confrontation between Iranian and Western musical cultures and especially taking the idea of Western Orchestra is a topic that had incongruous dimensions in Iranian music. Therefore, this process leads up to some questions: what is the relationship between the multiplicity of musical performance and identity of Iranian music? And the other question: did such a process in its different dimensions result in alienation in Iranian music?  On this basis, the present article tries to shed light on this confrontation and through analysis of the material culture of music, musical system and musical products examines the possibility of alienation in Orchestra in contemporary Iranian music. This research applies a synthetic approach, through deductive and inductive   methods to construct 12 models in terms of confrontational as well as intercultural musical alienation. Each of these 12 confrontational/intercultural models expresses a potential form. These forms must be examined in terms of three identity-making components, i.e. the musical material culture, musical system and musical products. The ultimate purpose of this research is to investigate the confrontation between Iranian and Western musical cultures by means of explicating the state of this confrontation with standpoint of taking the idea of Western Orchestra and shaping its different amenabilities in musical culture of Iran. In this way, with drawing potential models of Orchestra in Iranian music and finding some applications for each probability, we first genealogies the history of Orchestra in contemporary musical culture of Iran, and in the second step investigate the possibility of musical alienation. The results of this research, through a series of models, show that there have been occurred some confrontations between musical culture of Iran and of Western in recent decades, that resulted in dipolar process in Iranian music. Some of the Confrontations occurred in some of identity-making components of Iranian musical culture. In some of the other confrontations the musical alienation did not occur in any of the musical material culture, musical system and musical products. In the other state, the performance of Orchestra in Iranian music had an interpretational and conscious type to imitative and conscious adaption of Orchestra. The hypothesis of this research leads up to this thesis that against the approaches of traditionalism in Iranian music that reject all of the confrontations between musical culture of Iran and of Western, some of confrontations with interpretational approach that intermix with adaptational method, not only do not lead up to musical alienation in Iranian Music, but result in evolution and creation of Iranian Music. In the other hand, against the Occidentalized approaches in Iranian music that insist on taking all of the culture of western music for evolution and creation of Iranian music, this thesis emphasis on this fact that the considerable part of confrontation between musical culture of Iran and of Western in taking the idea of western Orchestra not only does not make evolution and creation in Iranian music, but weaken, demote and even delete some fundamental characteristics of Iranian music.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Alienation
  • Musical Alienation
  • Musical Culture
  • Iranian Music
  • Orchestra
  • modeling
حق شناس، علی‌محمد. سامعی، حسین. انتخابی، نرگس (1386)، فرهنگ‌ معاصر هزاره انگلیسی_ فارسی، مؤسسۀ فرهنگ معاصر، تهران. دانیلو، آلن (1344)، ارزش‌ها در موسیقی، ترجمۀ اردشیر لطفیان، مجلۀ موسیقی. شمارۀ 100، صص 1-4.
درویشی، محمد‌رضا (1373)، نگاه به غرب: بحثی در تأثیر موسیقی غرب در موسیقی ایران، مؤسسۀ فرهنگی- هنری ماهور، تهران.
زیمل، گئورک (1386)، مقالاتی دربارۀ تفسیر در علوم اجتماعی، با مقدمۀ گای اکس، ترجمۀ شهناز مسمی پرست، شرکت سهامی انتشار، تهران.
سپنتا، ساسان (1369)، چشم‌انداز موسیقی ایران، موسسة انتشاراتی مشعل، تهران.
سزر، امه (1345)، گفتاری در باب استعمار، ترجمۀ منوچهر هزارخانی، انتشارات نیل، تهران.
شاردن، شوالیه شان (1345)، سیاحتنامۀ شاردن، جلد9، ترجمۀ محمد عباسی، انتشارات امیر کبیر، تهران.
شریعتی، علی (1357)، مجموعه آثار 4 (بازگشت به خویشتن)، انتشارات حسینیه ارشاد، تهران.
شریعتی، علی (1359الف)، مجموعه آثار 12 (تاریخ تمدن)، جلد اول، انتشارات حسینیه ارشاد، تهران.
شریعتی، علی (1359ب)، مجموعه آثار 12 (تاریخ تمدن)، جلد دوم، انتشارات حسینیه ارشاد، تهران.
شریعتی، علی (1361)، مجموعه آثار 25 (انسان بی خود)، چاپ اول، انتشارات قلم، تهران.
شریعتی، علی (‌1384)، مجموعه آثار 31 (ویژگی‌های قرون جدید)، چاپ هفتم، انتشارات چاپخش، تهران.
شریعتی، علی (‌1385)، مجموعه آثار شمارة 20 (‌چه باید کرد؟)، چاپ هفتم، انتشارات قلم، تهران.
‌طلایی، داریوش (1372)، نگرشی نو به تئوری موسیقی ایرانی، مؤسسۀ فرهنگی- هنری ماهور، تهران.
فاطمی، ساسان (1382)، نگاهی گذرا به پیدایش و رشد موسیقی مردم‌پسند در ایران، از ابتدا تا سال 1357، فصلنامۀ موسیقی ماهور، شمارۀ 22، صص 27-41.
فانون، فرانتس (1356)، استعمار میرا، ترجمۀ محمد امین کاردان، انتشارات خوارزمی، تهران.
کیانی، مجید (1379)، موسیقی ملی، ارکستر ملی و موسیقی جهانی، فصلنامۀ موسیقی ماهور، سال سوم، شمارۀ 8، صص27-37. گیدنز، آنتونی (1381)، جامعه‌شناسی، ترجمۀ منوچهر صبوری، چاپ هفتم، نشر نی، تهران.
لطفی، محمد‌رضا (1377)، ‌لغزش از کجا شروع شد؟ نقدی گذرا بر مبانی اندیشه و تئوری استاد علینقی وزیری، کتاب سال شیدا، شمارۀ‌ اول.
مارکوزه، هربرت (1388)، انسان تک‌ساحتی، ترجمۀ محسن مؤیدی، چاپ پنجم، انتشارات امیر کبیر، تهران.
میثمی، سید حسین (1378)، بررسی و تحلیل موسیقی دوران صفویه، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، استاد راهنما: آذین موحد، دانشگاه تهران، تهران.
میثمی، سید حسین (1389)، موسیقی عصر صفوی، چاپ اول، مؤسسۀ تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن، تهران.
میر‌علی‌نقی، سید‌‌علی‌رضا (1377)، موسیقی‌نامه وزیری (مجموعه آثار قلمی و گفتاری استاد علینقی وزیری)، انتشارات معین، تهران. هزارخانی، منوچهر (1348)، نژاد‌پرستی و فرهنگ، (چهار سخنرانی از الیون دیوپ، ژاک رابه مانانژارا، فرانتس فانون، امه سزر)، کتاب زمان، تهران.
Bahaba, Homi (1994), Location of Culture, Routledge, London.
Marriam, Alan-p. (1964), The Anthropology of Music, Evanton, Northwestern, University Press.
Nettl, Bruno (1975), The role of Music in culture: Iran, A Recently Developed Nation, Contemporary Music and Music Culture, edited by Bruno Nettl and Byrnside Ronald, Englewood Cliffs, Prentice Hall, New Jersey.
Nettl, Bruno (1983), The Study of Ethnomusicology: Thirty-One Issues and Concepts, University of Illinois Press, Chicago. Nettl, Bruno (1985), The Western Impact on World Music, Schrimer Books, New York.