گسست و پیوستگی فرهنگی در تئاتر پیشامشروطه بررسی موردی نمایشنامه‌ی طریقه‌ی حکومت زمان‌خان اثر میرزاآقا تبریزی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده سینما تئاتر، دانشگاه هنر تهران، تهران، ایران.

2 کارشناس ارشد ادبیات نمایشی، دانشکده هنرهای زیبا، دانشگاه تهران

چکیده

نشانه‌شناسی فرهنگی از حوزه‌های مطالعه فرهنگ و هنر است که توسط اعضای مکتب مسکو/تارتو پدید آمده است. این الگوی فکری از یکسو به فرهنگ به مثابه موجودیتی مستقل که سپهری قائم به ذات دارد نگاه می­کند و از سوی دیگر این سپهرفرهنگی را پدیده‌ای آمیخته و دارای مرزهایی می‌داند که به­ واسطه آن با دیگر حوزه‌ها به گفتگو می‌نشیند. فرهنگ‌ها با این مرزها و از طریق ترجمه بینافرهنگی و فرآیندهای جذب و طرد با یکدیگر ارتباط برقرار می‌کنند. در اینجا همپوشانی میان رمزگان‌های دو فرهنگ سبب پیوستگی می‌شود و نقاط بیرون قرار گرفته از مرزهای مشترک گسستگی را شکل می‌دهند. مقاله حاضر در نظر دارد با توجه به این نظریه، به ادبیات نمایشی ایران که شاخه ای از فرهنگ ایران زمین را شکل می­دهد نگاهی نو بیاندازد؛ همچنین به میزان گسست و پیوستگی در دوره پیشامشروطه در ادبیات نمایشی ایران پی ببرد. لذا برای نیل به این هدف ابتدا به معرفی و بررسی مفاهیم و اصطلاحات طرح شده در این نظریه پرداخته خواهد شد، پس از آن به مطالعه تئاتر پیشامشروطه از چشم‌انداز این رویکرد می‌پردازد و در نهایت، "چگونگی حکومت زمان خان" اثر میرزا آقا تبریزی نخستین نمایشنامه‌نویس ایرانی را در این رویکرد قرار داده و بررسی خواهد نمود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Continuity and Discontinuity of cultural in before constitution theater of Iran. Study of “Zaman Khan’s Rule” written by Mirza Agha Tabrizi.

نویسندگان [English]

  • Farzan Sojoudi 1
  • Aida Basiri 2
1 Assoiate Professor, School of Cinema Theatr, Art University of Tehran, Tehran, Iran
2 M.A Graduate of Dramatic Litreture, School of Performing Arts, College of Fine Arts, University of Tehran, Tehran, Iran.
چکیده [English]

In cultural semiotics as posed by Tartu-Moscow circle the concepts of cultural sphere, border, and the (non)cultural other and the dialogue between this cultural self and that other on the borders are very critical. The mechanism of intercultural translation and the processes of inclusion and exclusion govern this intercultural dialogue. Such communication between cultures, in order to be realized, should be based on some similarities and differences. The presumed borders are not definite separating lines; rather there are some overlapping areas between two cultures. These are the areas which create continuity on the continuum of cultures. At the same time since the cultures want to create cultural identity through differences, gradually moving back from these margins towards the center (of culture), they experience a discontinuity. This dialectic of continuity and discontinuity generates the propelling energy and dynamicity of culture. In cultural semiotics, culture is not a self-contained, autonomous sphere, rather it is synchronically and diachronically a dynamic process of intercultural, inter-textual and intersemiotic relations, unstable, always in change and dynamic. Theater, in its contemporary sense, is a sub-sphere of culture developed through such intercultural translation and processes of inclusion and exclusion. This study tries to study the Iranian contemporary theater in the light of a cultural semiotic theory. We want to see how modern western theater found its way to Iranian cultural sphere, and was gradually appropriated, and found its local features. The collected data are classified thematically and then analyzed and finally we will have a case study which is the drama “Zaman Khan’s Rule” written by Mirza Agha Tabrizi who is known as the first Iranian playwright. The important figures studied in this article are Mirza Fathali Akhundzadeh and Mirza Agha Tabrizi which had a critical role in intruding theater to Iranian culture. These two people were contemporary to each other but because of living in different cultural contexts had different approaches to theater. In fact it was Mirza Fathali Akhundzadeh who was the source of inspiration for Mirza Agha Tabrizi and the interesting point is that Akhundzadeh himself lived in Tbilisi who was in fact a border and threshold between Iranian cultural sphere and western culture. As a matter of fact, Tbilisi’s theater was itself a result of intercultural relations with west. Thus Akhunzadeh himself, living for a long time in Tbilisi, looked at western theater as something belonging to a cultural other. Therefore Mirza Agha Tabrizi was experiencing a double intercultural translation. In this article we have tried to show the complicated double mechanisms of inclusion and exclusion and its effects on Iranian theater. It is evident that in this article we do not consider culture and as a result theater a product but a complex, multifaceted process, Theater entering Iran began a dialogue with local traditional plays and modern Iranian theater, like any other cultural process, is the result of such dialogues, between local forms and those coming from the other. Indeed this is in pace with all other aspects of our contemporary life.           
 

کلیدواژه‌ها [English]

  • Culture/non-culture
  • Intercultural Communication Theatre
  • Continuity/Discontinuity
  • Teflis
  • Mirza Agha Tabrizi
  • Appropriated Codes
آجودانی، ماشاءالله ( ،)1382مشروطه ایرانی، نشر اختران، تهران.
آدمیت، فریدون ( ،)1387ایدئولوژی نهضت مشروطیت ایرانی، نشر گستره، تهران.
آرینپور، یحیی ( ،)1330از صبا تا نیما: تاریخ 150سال ادب فارسی، ج ، 1شرکت سهامی کتابهای جیبی با همکاری موسسه انتشارات فرانکلین، تهران.
امجد، حمید ( ،)1378تیاتر قرن سیزدهم: نخستین نمایشنامه های ایرانی به عنوان آغازگر دوران جدید ادبی، نشر نیلا، تهران.
تبریزی، میرزاآقا ( ،)1355چهار تیاتر، نیل، تهران. تبریزی، میرزاآقا ( ،)1354نمایشنامه های میرزاآقا تبریزی، نشر طهوری، تهران.
جوانمرد، عباس ( ،)1383تئاتر، هویت و نمایش ملی، انتشارات قطره، تهران.
سپهران، کامران ( ،)1387تئاترکراسی در عصر مشروطه، انتشارات نیلوفر، تهران.
سجودی، فرزان ( ،)1388نشانهشناسی نظریه و عمل، نشر علم، تهران.
شایگان، داریوش ( ،)1388افسونزدگی جدید، هویت چهل تکه و تفکر ّ سیار، ترجمه فاطمه ولیانی، چاپ ششم، نشر و پژوهش فرزان روز، تهران.
طباطبایی، جواد ( ،)1386دیباچهای بر نظریه انحطاط ایران، چاپ هفتم، نشر نگاه معاصر، تهران.
طباطبایی، جواد ( ،)1386نظریه حکومت قانون در ایران، انتشارات ستوده، تبریز.
گوران، هیوا ( ،)1360کوششهای نافرجام: سیری در صد سال تئاتر ایران، انتشرات آگاه، تهران.
لوتمان، یوری و اوسپنسکی ( ،)1978درباره هگل و فلسفه او (مجموعه مقالات،) چاپ سوم، انتشارات امیرکبیر، تهران.
ملکپور، جمشید ( ،)1363تاریخ ادبیات نمایشی در ایران، نخستین کوششها تا دوره قاجار، انتشارات توس، تهران.
مؤمنی، باقر ( ،)1350ایران در آستانه انقلاب مشروطیت، انتشارات صدای معاصر، تهران.
Ljungberg, Christina (2003), Meeting the Cultural Other: Semiotic Approaches to Intercultural Communication, Studies in Communication Sciences, Vol.3, No.2, pp. 50- 77.
Lotman, Juri (1992), Cultur and Explosion, Edited by Marina Grishakova; Translated by Wilma Clark (2009), Berlin, New York.
Lotman, Yu. M, B.A. Uspenski (1971), On the semiotic Mechanism of Culture, in New Literary History, Vol. 9, No. 2, Seviet Semiotics and Criticism: An Anthology (Winter, 1978), pp. 211-232.
Lotman, Juri (1984), On the Semiospher, Sign Systems Studies, Vol. 33, No. 1, pp. 205-226.
Posner, Roland (2004), Basic Tasks of Cultural Se- miotics, in Gloria Withalm and Josef Wallmannsberger (eds), Vienna: INST, Technical University of Berlin.
Torop, Peter (1999), Cultural Semiotic and Culture, Sign System Studies, Vol. 27, pp. 9-23.
Torop, peter (2002), Introduction: Re – reading of Cultural Semiotics, Sign Systems Studies, Vol. 30, pp, 395- 404.
Torop, peter (2002), Translasion as Translation as Culture, in Sign Systems Studies, Vol 30, Torop, Peter & Lotman, Michail, & Kull (eds), Tartu University press, Tartu