بررسی تأثیر مبانی عرفان اسلامی بر فرم و محتوای موسیقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد مدرسی معارف اسلامی گرایش مبانی نظری، دانشگاه معارف اسلامی، قم

2 دانشیار پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، قم

چکیده

چکیده
بررسی سیر تاریخی کاربرد معنوی و عرفانی از موسیقی، علاوه بر صحه گذاردن بر قدمت تاریخی «موسیقی عرفانی»، کاشف از تفاوتی است آشکار میان نگاه عرفان اسلامی و عرفان­های دیگر به موسیقی. موسیقی عرفانی در عرفان اسلامی، حاصل سیطره تفکرات عرفانی و شهودی بر عالم ادبیات و در پی آن، آمیختگی «عرفان ادبی» با عالم موسیقی است. واسطه پیدایش این نوع موسیقی، در حقیقت عرفان ادبی است. از آن جا که «موسیقی عرفانی»، واگویه عواطف و تخیلات صافی عارفانه است، ارمغان آن می­تواند تداعی احساسات معنوی و عارفانه­ای باشد که برای غیر سالکان و کسانی که با آسمان عرفان بیگانه­اند نیز، شیرین و الهام بخش باشد. از این جهت، موسیقی عرفانی سبب بروز نوعی از عرفان گروی گردیده که می توان آن را «عرفان موسیقایی» نامید. در این مقاله کوشیده شده است تأثیر مبانی عرفانی بر فرم و محتوای موسیقی تبیین گردد. از آنجا که محتوای این اثر، بن­مایه­ای فلسفی- عرفانی دارد، به مقتضای این محتوا، روش اعمال شده در پژوهش آن نیز طبیعتاً عقلی و با ابزار مطالعات کتابخانه­ای و به صورت تطبع در آثار بزرگان و صاحبنظران دانش موسیقی، فلسفه و عرفان بوده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Influences of Islamic Mysticism on Form and Content in Music

نویسندگان [English]

  • Hossein Shayesteh 1
  • Abd-ol-Hossein Khosropanah 2
1 MA of Theoretical basic, Maaref University, Qom
2 Associate Professor, Islamic Thought and Culture Research, Qom
چکیده [English]

Abstract
In addition to endorsing the historical significance of ‘mystic music’, a survey of the spiritual and moral bearings on music, exemplifies the major differences that exists on views about music, between Islamic mysticism and other forms of spirituality. Mystic music, as viewed in Islam, is a consequence of ethical revelations made on music through literature.  The close interaction with literary mysticism is thus the fundamental milieu for the development of mystic music. In light of the fact that mystic music is a consequence of the sublime transcendence associated with mysticism, its outcome could resonate the mystical esteem and morale not so frequently practiced by the layman. As a result, mystic music cultivates a sense of spiritual union which fosters the establishment of ‘musical mysticism’. This article aims to explain how the foundations of mysticism influence form and content in music.  Intrinsically, music does not have any effect other than exciting emotions. Its tone is merely repeating human emotions, causing passivity in the human soul and the excitement of emotions in others. The perception of music, like all the other branches of art, is dominated by human subjectivity.  This means that the structure and content of music is directly aligned to the cultural conceptions, emotions, thoughts, and attitudes of its creator. Taking into consideration the works and research findings of other scholars and theoreticians in the field of music, philosophy, and mystics, this article has made an attempt to substantiate the reciprocal relationship between the content of music and the sensations practiced by its creator. An important common parameter between music and mysticism is seen in their language of expression in which virtue, feeling, inspiration, and inner emotions are all expressed in the context of ’union and separation’ the metaphor for the passion of the soul which exists in every language. Mystical perceptions and the resulting feelings of the human soul can influence both the form and content of music on two principles. Primarily, because music is a volitional action it can be a source of hemicellulose knowledge. Secondly, the need for a congruity between cause and effect encourages one to perceive that music, being an effect of the human soul,  must search its congruence in its cause.  Mystical perceptions and the resulting feelings in human soul can influence both the form and content of music based on two principles. First is the origin of music which is in volitional human actions; Second is the need for congruity between cause and effect. The mystical music has caused some kind of orientation towards mysticism that may be called “musical mysticism". In this brief article – which is extracted from the author's dissertation entitled "Explanation of Philosophical and Theological Foundations of Music", it has been tried to explain how mysticism foundations influence the form and content of music.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords Mystical Foundations
  • Literary Mysticism
  • Sufi Music
  • Musical Sufism
ابن سینا، حسین(1404ق)، التعلیقات، مکتبه الاعلام الاسلامیه، بیروت.
ابن عربی، محیی الدین(1405ق)، الفتوحات المکیه، مصر.
ادوارد رید، هربرت(1386ش)، معنی هنر، ترجمه نجف دریابندری، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
استور ،آنتونی(1388ش)، موسیقی و ذهن، ترجمه غلام حسین معتمدی، نشر مرکز، تهران.
انصاری، قاسم(1384ش)، مبانی عرفان و تصوف، انتشارات طهوری، تهران.
آشتیانی، سیدجلال الدین(1381ش)، شرح بر زادالمسافر، دفتر تبلیغات اسلامی، قم.
امام خمینی ره(1378ش)،  شرح حدیث جنود عقل و جهل، موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی ره، تهران.
آملی، حسن حسن زاده(1378ش)، مُمِدّالهمم در شرح فصوص الحکم، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.
آملی، سید حیدر(1368ش)، جامع الاسرار و منبع الانوار، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
امینی نژاد، علی(1387ش)، آشنایی با مجموعه عرفان اسلامی، موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی ره، قم.
برتلس، یوگنی ادرواردویچ(1376ش)، تصوف و ادبیات تصوف،‌ ترجمه‌ی سیروس ایزدی، امیرکبیر،‌ تهران ‌.
برقعی، زهره(1389ش)، خیال از نظر ابن سینا و صدرالمتألهین، بوستان کتاب، قم.
کمال پورتراب، مصطفی(1390ش)، تئوری موسیقی، انتشارات چنگ، تهران.
پورجوادی، نصرالله(1370ش)،  باده‌عشق 1، مجله‌ی نشر دانش، شماره‌ی مهر و آبان، تهران.
جامی، عبدالرحمان(1390ش)، اشعه اللمعات، بوستان کتاب، قم.
جعفری، محمد تقی(1357ش)، ترجمه و تفسیر نهج البلاغه، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران.
جعفری، محمد تقی (1360ش)، شناخت از دیدگاه علمی و از دیدگاه قرآن، دفتر نشر فرهنگ اسلامی، تهران.
حیدرخانی، حسین(مشتاق علی) (1376ش)، سماع عارفان، انتشارات سنانی، تهران.
راهگانی، روح انگیز(1376ش)، تاریخ موسیقی جهان، انتشارات پیشرو، تهران.
زرین‌کوب، عبدالحسین(1373ش)، ارزش میراث و صوفیه، امیرکبیر، تهران.
سبزواری، ملا هادی(1360ش)، التعلیقات علی الشواهدالربوبیه، المرکزالجامعی للنشر، مشهد.
سجادی، سید ضیاء الدین(1372ش)، مقدمه ای بر مبانی عرفان و تصوف، انتشارات سمت، تهران.
صدرالمتألهین، شیرازی(1981م)، الحکمه المتعالیه فی الاسفار العقلیه الاربعه، داراحیاء التراث، بیروت.
صدرالمتألهین، شیرازی (1354ش)، المبدأ و المعاد، انجمن حکمت و فلسفه ایران، تهران.
صفوت، داریوش(1389ش)، هشت گفتار درباره فلسفه موسیقی، کتابسرای نیک، تهران.
عیاشی، محمد بن مسعود سمرقندی(1363ش)، تفسیر عیاشی، تصحیح سید هاشم رسولی محلاتی، مکتبه العلمیه و الاسلامیه، تهران.
غزالی، ابوحامد محمد(1406ق)، احیاء علوم الدین، دارالکتب العلمیه، بیروت.
فارابی، ابونصر(1375ش)، کتاب موسیقی کبیر، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران.
فارابی، ابونصر (1381ش)، فصوص الحکمة و شرحه، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، تهران.
فرغانی، سعید الدین(1379ش)، مشارق الدراری، مقدمه سید جلال الدین آشتیانی، بوستان کتاب، قم.
فروزان فر، بدیع الزمان(1377ش)، شرح مثنوی شریف، انتشارات زوار، تهران.
فناری، محمد بن حمزه(1323ش)، مصباح الانس بین المعقول و المشهود فی شرح مفاتح غیب الجمع و الوجود، چاپ سنگی، حاجی عبدالرحیم، تهران.
فنایی، اشکوری محمد(1375ش)، علم حضوری، انتشارات موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی«ره»، قم.
قونوی، صدرالدین(1371ش)، فکوک (کلید اسرار فصوص الحکم)، ترجمه محمد خواجوی، انتشارات مولی، تهران.
قیصری، روحی محمد داود(1375ش)،شرح فصوص الحکم، به کوشش سیدجلال الدین آشتیانی، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
کاپلستون، فردریک چارلز(1388ش)، تاریخ فلسفه، انتشارات علمی و فرهنگی، ترجمه سید جلال الدین مجتبوی، تهران.
کاشانی، حسن(1371ش)، کنزالتحف، به اهتمام تقی بینش، از کتاب سه رساله فارسی در موسیقی، مرکز نشر دانشگاهی، تهران.
کاشانی، عزالدین محمود(1376ش)،مصباح الهدایه و مفتاح الکفایه، تصحیح جلال الدین همایی، نشر هما، تهران.
کربن هانری، (1374ش)، ارض ملکوت، ترجمه سید ضیاءالدین دهشیری، انتشارات طهوری، تهران.
مراغی، عبدالقادر غیبی(1370ش)، شرح ادوار، به اهتمام تقی بینش، مرکز نشر دانشگاهی، تهران.
مستملی بخاری، ابوابراهیم بن اسماعیل بن محمد(1363ش)، شرح التعرف لمذهب التصوف، ب‍ا م‍ق‍دم‍ه‌ و ت‍ص‍ح‍ی‍ح‌ و ت‍ح‍ش‍ی‍ه‌ م‍ح‍م‍د روش‍ن، انتشارات اساطیر‌، تهران.
مظفر، محمدرضا(1376ش)، المنطق، انتشارات سیدالشهدا، قم.
نصر، سید حسین(1389ش)،  هنر و معنویت اسلامی، ترجمه رحیم قاسمیان، انتشارات حکمت، تهران.
هجویری، علی بن عثمان(1389ش)،کشف المحجوب، انتشارات طهوری، تهران.
هروی، نجیب مایل(1377ش)،سماع نامه های فارسی، نشر نی، تهران.
الیافعی‌الیمنی‌المکی، ابی‌محمد‌عبدالله‌بن‌اسعد(1997م)، مرآه‌الجنانوعبره‌الیضظانفیمعرفهمایعتبرمنحوادث‌الزمان، دارالکتاب العربیه.