خوانش پسامدرنیستی اسطوره در مرگ یزدگرد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بیرجند

2 دانشجوی کارشناسی ارشدزبان و ادبیات فارسی، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه بیرجند

چکیده

اسطوره، با آدمی زاده شده، تغییر و تحول پیدا کرده و در پیکره داستان ها و حکایات و همراه با آثار هنری و ادبی تداوم یافته است. نمی­توان حضور اساطیر را در فرهنگ، ادبیات و هنر، از جمله هنرهای نمایشی –که از روزگار آیسخولوس، اوریپید و آریستوفانس تا سینمای روزگار ما با اسطوره پیوند استواری دارند- و نیز در گونه­ها و مکتب­های مختلف ادبی و هنری نادیده گرفت. رویکرد جدی به روایت­های اسطوره­ای، یکی از مؤلفه­های اصلی ادبیات و هنر پسامدرنیستی نیز هست، اما با استفاده روایت­های کلاسیک و حتی مدرنیستی متفاوت است. نگارندگان کوشیده­اند در این نوشتار با تحلیل ساخت و محتوا و تبیین ویژگی­های محتوایی- ساختاری فیلم مرگ یزدگرد، ساخته­ بهرام بیضایی، با تکیه بر مؤلفه­های پسا­مدرنیستی موجود، کاربست اسطوره را در فیلم نشان دهند و تبیین کنند که این اثر، دارای مؤلفه­هایی از قبیل "تناقض، بی­انسجامی، بینامتنیت، و نگاه پست­مدرن به اسطوره" است. نگاه ویژه به اسطوره (دگرگونی اسطوره، دگردیسی اسطوره قهرمان و تقدس­زدایی از اسطوره به کمک نقیضه) و بازتاب ویژه آن در مرگ یزدگرد، بیش از دیگر مؤلفه­های روایت پسامدرنیستی به چشم می­آید.
 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Post Modernistic Study of Myth on “The Death of Yazdgerd

نویسندگان [English]

  • Ebrahim Mohammadi 1
  • Maryam Afshar 2
1 Associate Professor , University Of Birjand, Birjand
2 M.A. In Persian Literature, University Of Birjand, Birjand
چکیده [English]

Abstract:
Myth is as old as mankind; it has transformed and lasted in the form of stories, and anecdotes, together with literary and artistic works. One cannot ignore the presence of myths in culture, literature and art (especially cinema) every era ranging from the age of Aeschylus, Euripides and Aristophanes to the contemporary age of cinema has a firm attachment with myth- of all historical periods and in different literary genres and schools. One of the outstanding criteria of literature and post modernistic arts is their serious approach to myth and mythical narrations in spite of the fact that it is different from that in classical and even modernistic texts. The writers of present article have attempted to define postmodernist components of a Bahram Bizayi’s movie named “Marg- e-Yazdgerd” through analyzing and defining the significant features of content and structure of the movie. They, also, have tried to reveal that this outstanding movie in Iran possesses components likes: contradiction, lack of coherence, intertextuality, and a post modernistic view to myth. Special view to myth (heterogeneous myth, demythologizing, and myth deformation of hero) and its reflection in Marg- e-Yazdgerd are more outstanding than other criteria of post modernistic narration. In this article, the main issue which studied is concerned with how myth is represented in Death of Yazdgerd movie and the postmodern approach of Bahram Beyzai toward myth in the above mentioned movie is of course analyzed and explained. In order to explain this issue, the authors have tried to answer the three following questions drawing upon intertextual method of content analysis and mythological criticism in cinema: a)What is the intertextual relation or relations of Death of Yazdgerd movie which is basically historical event based with myth?, b) How and in what direction or directions the narrative structure of Death of Yazdgerd has approached the structure of mythological narrative?, c)In Death of Yazdgerd, upon which element or elements of postmodern narrative is myth and mythological narrative based? In other words in addition to the special look at myth, what other elements of postmodern narrative can be seen in this movie? The most important and prominent postmodern elements of Death of Yazdgerd can be distinguished and interpreted among the following pivots: intertextuality, contradiction, incoherence, unreliability of constraints and passage of time, time being event-based, cyclization of time, all of them being interrelated with the special look of the postmodern narrative toward myth. Beyzai escapes from bringing up reality by creating imaginary cinematic images in the narrative text coming from Death of Yazdgerd. By provoking lack of certainty, he makes the viewers to judge and also asks them to wonder what will happen in the end; does th miller kill the king? Does the king kill the miller? Or whether the king kills the king. Beyzai consciously challenges history and historical narrative and realist narrative method as well thinking that this method is completely true and acceptable; the narrator of Death of Yazdgerd artfully makes the addressee doubt the reality, especially historical reality.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Key words: Postmodernism
  • Myth Deformation of Hero
  • Myth Deformation
  • iranian cinema
  • Marg- e-Yazdgerd
  • Bizayi Bahram
ابی‌یعقوب، احمدبن(1356)، تاریخ یعقوبی، ترجمه‌ دکتر محمد ابراهیم آیتی، جلد اول، انتشارات بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران.
آزاد، راضیه(1384)، اسطوره و ادبیات پسامدرن، پژوهش‌های ادبی، شماره 7، صص24-7.
اسماعیل‌پور، ابوالقاسم(1379)، اسطوره؛ هنر و ادبیات، شعر، شماره 28، صص15-6.
استروس، کلود. ‌لوی(1385)، اسطوره و معنا(گفتگوهایی با کلودلوی استروس)، ترجمه شهرام خسروی، چاپ دوم، نشر مرکز، تهران. اصفهانی، حمزه بن حسن(1346)، تاریخ پیامبران و شاهان(سنی ملوک الأرض و الأنبیاء، ترجمه‌ جعفر شعار، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، تهران.
اکروید، پیتر(1389)، دلقک و هیولا، ترجمه سعید سبزیان و انسیه لرستان، نشر افراز، تهران.
البلاذری، احمدبن یحیی(1346)، فتوح البلدان(بخش مربوط به ایران)، ترجمه‌ آذرتاش آذرنوش، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، تهران.
الیاده، میرچا(1362)، چشم‌اندازهای اسطوره، ترجمه‌ جلال ستاری، توس، تهران.
امیری، نوشابه(1388)، بهرام بیضایی، جدال با جهل، ثالث، تهران.
براهنی، رضا(1378)، پرسشی به نام مرگ یزدگرد، مجموعه مقالات در نقد و معرفی آثار بهرام بیضایی،گردآورنده: زاون قوکاسیان، آگه، صص382-373، تهران.
بزرگ بیگدلی، سعید و دیگران(1388)، «تحلیل بینامتنی روایت اسطوره‌ای «سالمرگی»، پژوهش‌های ادبی، سال ششم، شماره 25، صص38-9.
بیرلین، ج.ف(1386)، اسطوره‌های موازی، ترجمه عباس مخبر، مرکز، تهران.
بیضایی، بهرام(1360)، مرگ یزگرد (فیلم سینمایی)، 120دقیقه، ایران. پاینده، حسین(1374)، «گذر از مدرنیسم به پست مدرنیسم در رمان»، مجموعه سخنرانی‌ها و مقالات نخستین سمینار بررسی رمان در ایران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.
_______(1386)، رمان پسامدرن و فیلم(نگاهی به ساختار و صناعات فیلم میکس)، نشر هرمس، تهران.
تدینی، منصوره(1389)، «پسامدرنیسم در رمان"تاریخ سری بهادران فرس قدیم"از دکتر شمیسا» ، زبان و ادب پارسی، شماره‌ 43 ، صص155-133.
ترقی، گلی (1378)، بزرگ بانوی هستی( اسطوره-نماد- صور ازلی)، چاپ دوم، نیلوفر، تهران.
تورتسکی، فیلیپ(1382)، «زمان-شدن»، ترجمه‌ امید نیک‌فرجام، کتاب ماه هنر، شماره‌ 62و61، صص101-90.
ثمینی، نغمه(1387)، تماشاخانه اساطیر، نی، تهران.
زرافا، میشل(1388)، جامعه‌شناسی ادبیات داستانی، ترجمه‌ نسرین پروین، سخن، تهران.
روتون،ک.ک(1387)، اسطوره، ترجمه ابوالقاسم اسماعیل‌پور، چاپ چهارم، مرکز، تهران.
ستاری، جلال(1387)، اسطوره و رمز(مجموعه مقالات)، سروش، تهران.
ستاری، جلال (1383)، سایة ایزوت و شکرخند شیرین، مرکز، تهران.
سلدن، رامان و پیتر ویدوسون(1387)، راهنمای نظریه‌ی ادبی معاصر، ترجمه‌ عباس مخبر، چاپ چهارم، طرح نو، تهران.
شاه‌سیاه، عبدالله(1380)، خیره به فانوس خیال(جستاری در نمادها و اسطوره‌های چهار فیلم بهرام بیضایی)، انتشارات نقش خورشید، اصفهان.
صنعتی، محمد(1387)، تحلیل روان شناختی زمان و نامیرایی در سینمای تارکوفسکی و هنر و ادبیات ذهنیت، چاپ دوم، مرکز، تهران. عبدی، محمد(1383)، غریبه‌ی بزرگ، ثالث، تهران.
قوکاسیان، زاون(1378)، مجموعه مقالات در نقد و معرفی آثار بهرام بیضایی، آگاه، تهران.
کاسیرر،ارنست(1360)، فلسفه و فرهنگ، ترجمه بزرگ نادرزاده، مرکز ایرانی مطالعه و فرهنگ، تهران.
کریستین‌سن، آرتور(1351)، ایران در زمان ساسانیان(تاریخ ایران ساسانی تا حمله‌ عرب و وضع دولت و ملت در زمان ساسانیان)، ترجمه‌ رشید یاسمی، انتشارات ابن سینا، تهران.
کمپبل، جوزف(1389)، قهرمان هزار چهره، ترجمه شادی خسرو پناه،گل آفتاب، مشهد.
لاج، دیوید(1386)، «رمان پسامدرنیستی»، در نظریه‌های رمان،ترجمه‌ حسین پاینده، نیلوفر، تهران.
لوئیس، بری(1383)، «پسامدرنیسم و ادبیات»، مدرنیسم و پسامدرنیسم در رمان،گزینش و ترجمه حسین پاینده، نشر روزنگار، تهران. مالپاس، سایمون(1388)، پسامدرن، ترجمه بهرام بهین، ققنوس، تهران.
متس، جسی(1386). «رمان پسامدرن: غنی‌شده رمان مدرن؟»، در نظریه‌های رمان، ترجمه‌ حسین پاینده، انتشارات نیلوفر، صص201- 238، تهران.
مک کافری، لری(1381). «ادبیات داستانی پسامدرن». در ادبیات پسامدرن. تدوین و ترجمه‌ پیام یزدانجو. چاپ دوم، مرکز، صص 15- 43، تهران.
مسعودی، ابی الحسن علی بن حسین(1365)، مروج‌الذهب و معادن الجوهر. ترجمه‌ ابوالقاسم پاینده، شرکت انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
نامور مطلق، بهمن(1390)، درآمدی بر بینامتنیت: نظریه‌ها و کاربردها، سخن، تهران.
وارد،گلن(1389)، پست مدرنیسم، ترجمه‌ قادر فخر رنجبری، ابوذر کرمی، ماهی، تهران.
هیوارد، سوزان(1377)، «پسامدرنیسم در سینما»، ترجمه مازیار اسلامی، مجله فارابی، شماره 28،صص 114-107.
یاحقی، محمدجعفر(1375)، فرهنگ اساطیر و اشارت داستانی در ادبیات، چاپ دوم، سروش، تهران.
یزدانجو، پیام(1381)، ادبیات پسامدرن(نگرش، نقد، نقادی)، مرکز، تهران.