«رقـص، بـازی، نمـایش» بررسی کنش های نمایشی در آثار پیش از اسلام ایران

نویسنده

استادیار گروه موزه داری، دانشکده مرمت، دانشگاه هنر اصفهان

چکیده

این نوشتار تلاش دارد به بررسی نگاره های همبسته با رقص یا کنش های نمایشی بر روی آثار دوران پیش از اسلام ایران بنشیند و در این راه با پژوهشی کتابخانه ای و موزه ای، به پی جویی تطبیقی و تحلیلی هنرهای نمایشی در آن دوران بپردازد. گستره این بررسی از هزاره ششم پ.م تا دوران ساسانی است و سخن با نگاهی به نوشتارهای ایرانی آغاز می گردد. با موشکافی آثار ایرانی موزه ها و مجموعه های جهان می توان دریافت که آیین های نمایشی ایران در دورانی بس کهن تر از تصور ما پا گرفته اند. بر روی این آثار نشانه های پرشماری از آشنایی مردمان ایران با گونه های رقص و اهمیت آن در فرهنگ و هنر ایرانی آشکار است. نمایش در شکل رقص، خنیاگری، بازی یا آیین و نیز ابزارهای نمایش چون سیماچه، لباس مبدل جانوران یا گیاهان، سازهایی برای آفرینش ریتم و... دستکم از هزاره ششم پ.م در ایران شناخته شده و مورد بهره بوده اند. در سنت کهن ایرانی نمی توان فاصله‌ای میان رقص، بازی و نمایش نهاد. این هر سه در خدمت آیین هایی چون جشن، سوگ و نیایش بوده اند، و به دست بازیگرانی آشنا به موسیقی، رقص، کنش های بدنی و شیوه های بیان رخ داده اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

"Dance, Play, Drama" A survey of dramatic actions in pre-Islamic artifacts of Iran

نویسنده [English]

  • Sadreddin Taheri
چکیده [English]

This article tries to have a look at the records of Iranian dramatic arts by researching myths and beliefs and also looking at the motifs of artifacts in pre - Islamic period of Iran . With a comparative analysis we hope to find other evidences about cultural relationships between these motifs and magnitude of drama in life of pre - Islamic people of Iran . Time range of this research encompasses 6th millennium BC to Sassanian period and we will begin with a look at pre - Islamic Persian literature. With detailed study of Iranian artifacts in museums and private collections around the world we can find that dramatic rituals in Iran are very older than we think . Iranians have known drama in form of dance, Music, play or religious rituals and also have used dramatic instruments like mask, costumes of animals or plants, musical instruments for rhythm etc. at least since 6th millennium BC. We can't disunite dance, play and drama in ancient traditions of Iran. These tree cultural mixed forms have served rituals like celebration, mourning and worship . And the actors have been masters of music, dance, physical acts and manners of expression. In many of local dialects of Iran, words like Bazi ( means play and game ), Vazi, Vazik and Bazhik refer to dance . We could not disunite these two concept ( play and dance ) in folkloric cultures of Iran . Life, events and fights of gods and goddesses and also style, appearance and raiment of them in pre - Islamic texts of Iran sometimes is described so vivid and precise that we have no choice but except that the writer have seen a statue, play or act about these divinities in that time . These dances and plays may be concern with celebrations, ceremonies and rites for divinities. We can find many dramatic scenes in pre - Islamic literature of Iran ( books and texts like Yashtha, Dinkard, Bondahesh, Minug-I Kherad, Gozide hay-e Zadesparam, Pos-I Daneh Kamag, Zand-I Vahoman Yasn, Gojastak Abalish, Ardaviraf Naameh, Jamasp Naameh, Yadegar-I Zariran, Derakht-I Asurik, Karnameh-I Ardashir etc.). It is said in a Pahlavi text named " Khosrow Qobadan and Ridak " that in Sassanian Farhangestan (school) masters of play and music have taught kids how to play or dance . Musicians and dancers have been always a significant part of courts in Iran. Gowsans were rhapsodic musicians in pre - Islamic period of Iran. Musical instruments and artifacts with pictures of dancers, players or actors were found in many of archaeological sites in Iran, like Tepe Sabz, Ja'far Abad, Chogha Mish, Tall-e Jari, Cheshmeh Ali, Ismaeel Abad, Tal-e bakun, Tepe Sialk, Tepe Musian, tepe Yahya, Shahdad, Tepe Gian, Kul Farah, Susa, Kok Tepe, Cemeteries of Luristan, Kalmakareh, Ziwieh, Hatra, Bishapour, Taq-I Bostan etc. This research has tried to collect these evidences and arrange them in order of antiquity, so we could extract useful information about history of dance, music and dramatic acts in Iran.

کلیدواژه‌ها [English]

  • dance
  • drama
  • mask
  • Musical Instrument
  • Play
آمیه، پیر (1349)، تاریخ ایلام، شیرین بیانی ، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
اپهام پوپ، آرتور (1380)، شاهکارهای هنر ایران، پرویز ناتل خانلری، علمی و فرهنگی، تهران.
ارسطو(1377)، هنر شاعری، فتح ا... مجتبایی، اندیشه، تهران.
ارسطو (1357)، ارسطو و فن شعر، عبدالحسین زرین کوب، تهران.
الیاده، میرچا (1376)، رساله در تاریخ ادیان، جلال ستاری، سروش، تهران.
براکت، اسکار (1375)، تاریخ تآتر جهان، هوشنگ آزادی، مروارید، تهران
بویس، مری (1368)، خنیاگری و موسیقی ایران، بهزاد باشی، آگاه، تهران.
بیضایی، بهرام (1344)، نمایش در ایران، کاویان، تهران.
پورداود ، ابراهیم (1356)، یشتها، ج1و2، انتشارات دانشگاه تهران، تهران.
تفضلی، احمد (1383)، تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، سخن، تهران.
جنتی عطایی، ابوالقاسم (1333)، بنیاد نمایش در ایران، صفی علیشاه، تهران.
دهخدا، علی اکبر (1377)، لغت نامه، موسسه انتشارات و چاپ دانشگاه تهران، تهران.
ذکاء، یحیی (نگارهیر و مرداد 57)، تاریخ رقص در ایران، مجله هنر و مردم، دوره 16، ش 189 و 190.
راهگانی، روح انگیز (1377)، تاریخ موسیقی ایران، نشر پیشرو، تهران.
ستاری، جلال (1374)، جامعه صحنه جشن و نمایش، مرکز، تهران.
شهریاری، کیهان (1379)، زن در اساطیر ایران و بین النهرین، فارابی، تهران.
عناصری، جابر (1372)، شبیه خوانی گنجینه نمایشهای آیینی مذهبی، نمایش، تهران.
مجید زاده، یوسف (1370)، تاریخ تمدن ایلام، مرکز نشر دانشگاهی، تهران. ملک شهمیرزادی، صادق (1382)، ایران در پیش از تاریخ، سازمان میراث فرهنگی، تهران.
ملک پور، جمشید (1363)، ادبیات نمایشی در ایران، توس، تهران.
ملک پور، جمشید (1364)، گزیده ای از تاریخ نمایش در جهان، کیهان، تهران.
ملکی، ایرج (1344)، خسرو قبادان و ریدک، انتشارات مجلۀ موسیقی، تهران.
نصراشرفی، جهانگیر (1383)، نمایش و موسیقی در ایران، آرون، تهران.
ووینی، میشل (1377)، تآتر و مسایل اساسی آن، سهیلا فتاح، سمت، تهران.
هینتس، والتر (1376)، دنیای گمشده ایلام، فیروز فیروزی، نشر علمی فرهنگی، تهران.
Alizadeh, Abbas (2008), Chogha Mish II, The Oriental Institude of the University of Chicago.
Alizadeh, Abbas (2006), Tall-e Bakun, The Oriental Institude of the University of Chicago.
Amiet, P. (1976), Les Antiquites du Luristan, Collection David Weill, Paris.
Contenau, G. & Girshman, R. (1935), Fouilles du Tepe Giyan pre de Nahavand 1931 et 1932, Paris, Libraitie Orientaliste Paul Geuthner. Culican, William (1965), The Medes and Persians, London, Thames and Hudson.
Delougaz, P. & Kantor, H. (1975), The 1973-1974 Excavations at Choga Mish, Proceedings of the IIIrd Annual Symposium on Archaeological Research in Iran, Tehran, Muzeh-e Iran-e Bastan.
Dollfus, Genevieve (1974), Les Fouilles A Djaffarabad de 1972 A 1974, D.A.F.I., Vol.5.
Girshman, R. (1979), Tombe Princiere de Ziwieh et le Debut de L’Art Animalier Scythe, Paris.
Hakemi, A. (1997), Shahdad, Archaeological Excavation of a Bronze Age Centre in Iran, Rome, IsMEO 27.
Klauck, Hans Josef, and Brian McNeil (December 2003), The religious context of early Christianity, a guide to Graeco-Roman religions. T & T Clark Ltd.
Lamberg-Karlovsky, C. C. (1969), Tepe Yahya, Iran, Vol.7.
Langsdorf, Alexander. & McCown, Donald. E.(1932), Tall-I Bakun A, Season of 1932, Chicago, The University of Chicago Press.
Ulansey, David (1991), Origins of the Mithraic Mysteries, New York, Oxford UP.