ترنم های آوایی در آواز ایرانی: مطالعه ی موردیِ درآمدِ دستگاه چهارگاه

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد رشته¬ی نوازندگی موسیقی ایرانی، دانشگاه هنر

2 استادیار گروه موسیقی، دانشکده ی هنرهای نمایشی و موسیقی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران

چکیده

در آواز ایرانی هنگام اجرای تحریرها و غلت‌ها، از واژگان و آواهایی استفاده می‌شود که کاملاً بیرون از دایره شعر هستند و ترنم نامیده می‌شوند. ترنم‌های آوایی آن دسته از ترنم‌ها هستند که با الفاظی بی‌معنا مانند «ها ها» و «هِ هِ» اجرا می‌شوند و مهم‌ترین ابزار اجرای تحریرها به‌شمار می‌آیند. هدفِ این مقاله شناسایی برخی از قانون‌مندی‌های حاکم بر ترنم‌های آوایی است که بر پایه‌ی 12 آوانگاری از اجراهای اساتید موسیقی آوازی ایران و بررسی گونه‌های تحریری موجود در آنها با رهیافتی تطبیقی ـ تحلیلی انجام خواهد شد. یافتن این قانون‌مندی‌ها، صرف نظر از این‌که می‌تواند جنبه‌های آموزشی برای آوازخوانان داشته باشد، کمک شایانی به درکِ چگونگی به‌کارگیری این گونه‌های متنوعِ ترکیبات آوایی در موسیقی آوازی ایران خواهد کرد؛ نیز از این رهگذر می‌توانیم لایه‌ی ظریفی از وابستگی‌های موسیقی دستگاهی به گویشِ زبان فارسی را واکاوی کنیم. در نتیجه، بررسی و تجزیه و تحلیلِ گونه‌تحریرهای متنِ مقاله نشان خواهد داد، بر خلاف تصور غالب که قائل به قاعده‌ای برای شیوه‌ی به‌کارگیری ترنم‌های آوایی در موسیقی آوازی نیستند، این ترنم‌ها از قانون‌مندی‌هایی که ریشه در مواردی چون: بافت ملودیک و کیفیات احساسی تحریرها؛ خصلت‌های مُدال؛ مفصل‌بندی (آرتیکولاسیون) و هماهنگی‌های زیبایی‌شناسانه‌ی جملات موسیقایی؛ و در نهایت گویشِ زبان فارسی دارد، بهره‌مند هستند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Nonsense Syllables (Tarannom) In Iranian Vocal Music* Case Study: Darâmad-e Dastgâh-e Châhârgâh

نویسندگان [English]

  • Ali Kazemi 1
  • Hooman Asadi 2
چکیده [English]

In Iranian vocal music, singers do not just use poems and words for the creation of music. In this music, in the course of performing the Tahrirs (Melismas) they use additional words that poetry. Melisma covers more than half of the duration of music; therefore Tahrir (Melismas) is the most important embellished element in this music. To perform melisma, singers have to use supplementary words which are called Tarannom. Tarannoms are divided into two groups: meaningful words (Loghavi) and meaningless syllables (Avâei). The First group includes words which have a clear meaning, for example Jânam, Habib, Aziz and Amân. The Second group apply syllables which do not have any meaning, for instance Hâ Hâ, He He, Hi Hi, He Hâ, Hâ he etc. Meaningless Tarannoms, which this research is discussing about, is the most important implement of performing Melismas. It should be noticed that performing melisma is impossible without nonsense syllables. The purpose of this article is to find out some rules in nonsense syllables (Tarannomhâye Avâei). In fact, the assumption of this article is that when singers use nonsense syllables, they follow some rules which come from the unconscious. This research will be conducted on 12 transcriptions from the records of Iranian vocal masters, such as Seyyed Ahmad Xân, Soleimân Amirqâsemi, Abolhasan Eqbâl Azar, Rezâ qoli Mirzâ Zelli, Mohammad Rezâ Shajariân, Razavi Sarvestâni, Râmbod Sodeif, Abdollâh Davâmi, Adib Xânsâri, Ruhangiz, Mahmoud Karimi and Gholâmhosein Banân. All of the notations are in Dastgah-e Châhârgâh (one of the twelve multi-modal cycles in Iranian traditional music). First, we separate the typology of Melismas from notations, and then we will study them. This study applies with a comparative - analytic method. Results of this research, in practice, can have educational application for singers and can lead them to know about the usage of Tarannoms. Moreover, in theoretical part, finding these rules helps us to know how to use these nonsense syllables. We can also study interdependency between Dastgahi music and Persian language. Undoubtedly, the most important concept that can be received of this article is the special role of "â" sound in order to organize nonsense syllables (Tarannomhâye Avâei). Also, one of the fundamental issues in the use of vowel by Iranian classical singers, is the interaction between "â" and "e" in organizing independent Tahrirs out of poetry. In other words, these two vowel sounds and their various compounds are the main tool of use of vowel in independent Tahrirs such as use of plectrum in instrumental music. It seems that the choice of these two vowel sounds for Tahrirs performance is rooted in phonology issues. As result, the study and analysis of various Melismas in this article indicate, contrary to the general belief that these Tarannoms do not have any rules, that they have multiple rules emanated from melodic texture, emotional content of Melismas, modal traits, articulation, aesthetic correspondence of musical phrases, and in the end, the accent of Persian language.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iranian Vocal Music
  • Melisma
  • Nonsense Syllables
  • Persian language
اسعدی، هومان (1382)، دستگاه به عنوان مجموعه‌ای چند مُدی، فصلنامه‌ی موسیقی ماهور، شماره‌ی 22، صص 43 - 56.
اقبال آذر، ابوالحسن (1378)، آوازهای اقبال آذر، موسسه ی فرهنگی و هنری ماهور، تهران (نوار کاست).
امیرقاسمی، سلیمان (1380)، کمانچه‌ی دوره‌ی قاجار، موسسه ی فرهنگی و هنری ماهور، تهران (نوار کاست).
بنان، غلامحسین (بی‌تا)، آرشیو برنامه‌ی رادیویی گلها ( نوار کاست، پخش در دسترس همگان).
پایور، فرامرز (1375)، ردیف آوازی و تصنیف‌های قدیمی به روایت عبدالله دوامی، موسسه‌ی فرهنگی و هنری ماهور، اول، تهران.
ثمره، یدالله (1374)، آواشناسی زبان فارسی: آواها و ساخت آوایی هجا، مرکز نشر دانشگاهی، چاپ چهارم، تهران.
حجاریان، محسن (1386الف)، نگاهی به کاستی‌ها و ناروشنی‌های تئوریکی عبدالقادر مراغی، گاهنامه‌ی فرهنگ‌شناسی موسیقی ایران، شماره‌ی چهارم، صص 2-24.
حجاریان، محسن (1386ب)، مجموعه‌ی ساز و سوز، اثر آلبرت بوبوسکی (علی اُفکی)، گاهنامه‌ی فرهنگ‌شناسی موسیقی ایران، شماره‌ی چهارم، صص 41 -72.
حجاریان، محسن (1387)، مقدمه‌ای بر موسیقی‌شناسی قومی، کتاب‌سرای نیک، چاپ اول، تهران.
حق‌شناس، علی‌محمد (1388)، آواشناسی (فونتیک)، انتشارات آگه، چاپ دوازدهم، تهران.
خوانساری، ادیب (بی‌تا)، ردیف آوازی همراه با تار سرخوش ( نوار کاست، پخش در دسترس همگان).
دوامی، عبدالله (1376)، ردیف آوازی، تاریخ ضبط 1354، موسسه ی فرهنگی و هنری ماهور، تهران (نوار کاست).
روح انگیز (بی‌تا)، ردیف آوازی همراه با تار سرخوش ( نوار کاست، پخش در دسترس همگان).
رضوی سروستانی (بی‌تا)، اجرا در نارنجستان قوام با تار غلام‌حسین بیگجه‌خانی( نوار کاست، پخش در دسترس همگان).
سید احمدخان (1380)، تار دوره ی قاجار، موسسه ی فرهنگی و هنری ماهور، تهران (نوار کاست).
شجریان، محمدرضا (بی‌تا)، گل‌های تازه برنامه‌ی شماره‌ی 53، آرشیو برنامه‌ی رادیویی گل‌ها ( نوار کاست، پخش در دسترس همگان).
صدیف، رامبد (1369)، ترجیع بند. سنتور مجید کیانی. شرکت نوآهنگ یزد (نوار کاست).
ظلی، رضاقلی میرزا (1378)، آثار جاویدان ردیف آوازی موسیقی ایران: رضاقلی‌میرزا ظلی، چهارباغ (نوارکاست).
فرهت، هرمز (1382)، دستگاه در موسیقی ایرانی، انتشارات پارت، چاپ دوم، تهران.
فلدمن، والتر (1386)، منابع عثمانی درباره‌ی گسترش تقسیم، ترجمه‌ی ساسان فاطمی، فصلنامه‌ی موسیقی ماهور. شماره‌ی 37، صص 141- 170.
کریمی، محمود (1374)، ردیف آوازی محمود کریمی، انجمن موسیقی ایران (نوار کاست).
کیانی، مجید (1371)، هفت دستگاه موسیقی ایران، ناشر مولف با همکاری موسسه‌ی ساز نوروز، چاپ دوم، تهران.
کِیمی‌یِن، راجر (1387)، درک و دریافت موسیقی، ترجمه‌ی حسین یاسینی. نشر چشمه، چاپ هفتم، تهران.
لطفی، محمدرضا (1378)، کتاب سال شیدا، بنیادهای نوازندگی تار، نشر شیدا، شماره‌ی سوم، چاپ اول، تهران.
لطفی، محمدرضا (1388)، مکتب آواز در اصفهان: شیوه ی آوازخوانی تاج اصفهانی، مجموعه مقالات موسیقی، آوای شیدا، چاپ اول، تهران، صص125- 135.
مسعودیه، محمد تقی (1383)، مبانی اتنوموزیکولوژی، انتشارات سروش، چاپ دوم، تهران.
مسعودیه، محمد تقی (1376)، ردیف آوازی موسیقی سنتی ایران به روایت محمود کریمی. انجمن موسیقی ایران، چاپ اول، تهران. Shewell, Christina (2009), Voice Work: art and science in changing voices, Wiley- Blackwell publication, Singapore.