سازهای موسیقی دوره‌ی صفوی به روایت کمپفر و شاردن مقایسه‌ای تطبیقی در بخش سازشناختی از سفرنامه‌ی کمپفر و شاردن

نویسندگان

1 کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشکده هنر، دانشگاه تربیت مدرس

2 استادیار گروه موسیقی پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران

3 دانشجوی دکترای ادبیات فارسی، دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

در دوره‌ی صفوی برخلاف ادوار گذشته مانند دوره‌ی تیموری بحث سازشناسی در رسالات موسیقی وجود ندارد و مؤلفان فقط به ذکر نام سازها در رسالات اکتفا کرده‌ا‌ند. بنابراین برای جستجو در این مقوله باید از منابع ارزشمند دیگر تاریخی بهره گرفت. به دلیل رفت‌وآمد بی‌شمار سیاحان، در این دوره تعداد بسیاری سفرنامه نوشته شده است که دربردارنده‌ی اطلاعات ارزشمندی از تاریخ و فرهنگ ایران هستند. در بین سفرنامه‌نویسان، توصیفات شاردن و کمپفر قابل توجه است. شاردن در کتاب خود توصیفاتی از سازهای ایران در دوره‌ی صفوی بیان کرده است. همچنین در سفرنامه‌ی کمپفر نیز تصویری از سازهای ایرانی همراه با توضیحات آنها آورده شده، اما به دلیل متن لاتینی کتاب تاکنون این بخش ترجمه نشده و مورد بررسی قرار نگرفته است. در این تحقیق با بررسی تطبیقی و تحلیل تصویر و نوشته‌های کمپفر با یادداشت‌های شاردن اطلاعات ارزشمندی از مباحث سازشناختی دوره‌ی صفوی حاصل شد. اگرچه هر دو آنها در حدود یک محدوده‌ی زمانی قرار می‌گیرند، نحوه‌ی توصیف، طبقه‌بندی و انواع سازها در دو سفرنامه متفاوت است. در برخی دیدگاه‌ها مکمل، مشابه یا متناقض یکدیگر هستند. طبقه‌بندی سازها در سفرنامه شاردن بسیار منظم است، اما توصیفات کمپفر بسیار دقیق‌تر و ریزبینانه‌تر از شاردن است و با دقت بسیار این کار صورت گرفته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Musical Instruments of the Safavid Period according to Kaempfer and Chardin

نویسندگان [English]

  • Ilnaz Rahbar 1
  • Hooman Asadi 2
  • Ramon Gaja 3
چکیده [English]

In the Safavid period, as opposed to previous periods such as the Timurid era, there is not any discussion of organology in musical treatises and authors had just referred to the name of some instruments. Thus, in order to investigate in this field, it is necessary to study other worthwhile historical sources. In the discussed historical period, there are lots of travel accounts which contain important information of Iranian history and culture. In these travel accounts, Chardin’s and Kaempfer’s descriptions are remarkable. In Chardin’s travel account, there is a part specifically discussing the Iranian musical instruments. Also, in Kaempfer’s travel account, there is a picture illustrating several Iranian instruments, in addition to explanations on them; however, because of the Latin text of the original book, this part has not been translated and surveyed up to now. In this research, considerable information has been got as a result of comparative studies between the very two travel accounts. Although both of them are written in the same period, the style of description, classification of instruments and the types of instruments are different. In some approaches they are complementary, similar or contradictory. In Chardin’s travel account, the instruments have been classified in four groups. While, Kaempfer doesn’t follow this pattern exactly. As a whole, unfortunately, Kaempfer descriptions of Iranian musical instruments have not been considered so far though they are much more accurate and comprehensive than Chardin’s descriptions and he describes this part with more details. There were many nominal differences between two travel accounts based on membranophones, but it could not be possible to compare chordophones because the Chardin’s mean is not clear whereas Kaempfer describes them perfectly. About aerophones at both travel accounts just only minor points have been presented. Both travel accounts bear considerable and complementary explanations, despite some contradictions. Both travel accounts addressed exotic instruments but there was not any common ground in the name of instruments and each one pointed to a specific set as exotic instruments. Western and maybe authoritative point of view about instrument and Iranian music has been seen at both accounts. On the one hand if both accounts viewed etically, it should be stated that at old treaties membranophones has not been considered normally but both at Kaempfer and Chardin’s travel accounts all instrument families described visually and theoretically. With regard to that at first they start to introduce and describe this kind of instruments, one can obtain history and nature of some undescribed instruments. It could be inferred that they select the most applicable Safavid period instruments and explained them, because Kaempfer told that there was some other instruments besides selected ones that because of boring description were not dealt with. It is probable that they describe some instruments that seem stranger and interesting than others. However, at this very period that such information could not be only obtainable from treaties, visual or historical texts this kind of information included in travel accounts could be very valuable and it could be explanatory of small part of music history.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Chardin
  • Kaempfer
  • Musical Instruments
  • Organology
  • Safavid period
  • Travel Account
آژند، یعقوب (1384)، مکتب نگارگری تبریز و قزوین و مشهد، انتشارات فرهنگستان هنر، تهران.
اسعدی، هومان (1383)، "مطالعات ساز شناختی در رسالات و نگاره‌های موسیقایی تیموری"، فصلنامه موسیقی ماهور، سال ششم، ش24، صص61-98.
اسکارچیا، جیان روبرتو (1376)، هنر صفوی، زند، قاجار، مترجم: یعقوب آژند، انتشارات مولی، تهران.
براون، کاترین (1387)، "خوانش موسیقی هندی..."، مترجم: ناتالی چوبینه، فصلنامه موسیقی ماهور، سال یازدهم، ش41، صص9-44. بی‌نام (1387)، سرمقاله، فصلنامه موسیقی ماهور، سال یازدهم، ش41، صص 5-7.
پناهی، عباس (1388)، "بازتاب فرهنگ و اجتماع ایران در سفرنامه‌های اروپاییان"، کتاب ماه تاریخ و جغرافیا، ش 133، صص 61-69. پورجوادی، امیرحسین (مقدمه و تصحیح) (1380)، "رساله در بیان چهار دستگاه اعظم"، فصلنامه‌ی موسیقی ماهور، سال سوم، ش12، صص 81- 92.
...........(1385)، نسیم طرب، انتشارات فرهنگستان هنر، تهران.
تاورنیه،ژان باتیست (1363)، سفرنامه تاورنیه ،ترجمه ابوتراب غفاری،با تجدید نظر کلی و تصحیح دکتر حمید شیروانی، انتشارات کتابخانه سنایی و کتابفروشی تأیید، تهران.
دانش‌پژوه، منوچهر (1380)، سفرنامه...تا پخته شود هر خامی، جلد اول، نشر ثالث، تهران.
دورنُن، ژُنُویِو (1385)، "سازشناسی"، ترجمه‌ی ناتالی چوبینه، فصلنامه‌ی موسیقی ماهور، سال هشتم، ش31، صص 139-207.
رهبر، ایلناز (1389)، موسیقی به روایت تصاویر دوران صفوی، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد پژوهش هنر، دانشگاه تربیت مدرس، دانشکده‌ی هنر و معماری، استاد راهنما: دکتر هومان اسعدی، استاد مشاور: پرویز اسکندرپور خرمی.
شاردن، ژان (1338)، دایره المعارف تمدن ایران سیاحتنامه‌ی شاردن، ترجمه‌ی محمد عباسی، جلد پنجم، انتشارات امیرکبیر، تهران.
-------- (1349)، دایره المعارف تمدن ایران سیاحتنامه‌ی شاردن، ترجمه‌ی محمد عباسی، جلد اول، انتشارات امیرکبیر، تهران.
-------- (1372)، سفرنامه‌ی شاردن، ترجمه‌ی اقبال یغمایی، جلد اول، انتشارات توس، تهران.
-------- (1374)، سفرنامه‌ی شاردن، ترجمه‌ی اقبال یغمایی، جلد سوم، انتشارات توس، تهران.
فاطمی، ساسان (1383)، "ناشنوایی فرهنگی"، فصلنامه‌ی موسیقی ماهور، سال هفتم، ش26، صص 103-130.
کمپفر، انگلبرت (1360)، سفرنامه کمپفر به ایران، مترجم: کیکاووس جهانداری، انتشارات خوارزمی، تهران.
مشحون، حسن (1373)، تاریخ موسیقی ایران، ؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟.
ملاح، حسینعلی (1376)، فرهنگ سازها، کتاب سرا، ؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟؟. مراغی، عبدالقادر (2536)، مقاصدالالحان، به اهتمام تقی بینش، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران.
میثمی، سیدحسین (1378)، بررسی و تحلیل موسیقی دوران صفویه، پایان‌نامه‌ی کارشناسی ارشد، دانشگاه تهران، دانشکده‌ی هنرهای زیبا، استاد راهنما: دکتر آذین موحد، استاد مشاور: دکتر احسان اشراقی.
گرجی، امیرخان، (ن.خ)، رساله موسیقی، کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، میکروفیلم ش. 8499.
قزوینی، میرصدرالدین محمد (1381) "رساله علم موسیقی اثر میر صدرالدین محمد قزوینی"، تصحیح و مقدمه‌ی: آریو رستمی، فصلنامه‌ی موسیقی ماهور، سال پنجم، ش18، صص 81-96.
یاکوبسن، رومن (1379)، "موسیقی‌شناسی و زبان‌شناسی"، مترجم و مقدمه: هومان اسعدی، فصلنامه‌ی موسیقی ماهور، سال سوم، ش9، صص 57-61.
Kaempfero, Engelberto(1712),‌ Amoenitatum exoticarum politico-physico-medicarum fasciculi V, Lemgoviae, H.W.Meyeri.