بازنمایی چالش‌های روشنفکر طبقه متوسط شهری در سینمای پایان دهه 1360 ایران با تمرکز بر نشانه‌شناسی فیلم هامون

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری جامعه شناسی، دانشگاه اصفهان

2 کارشناس ارشد زبان شناسی، دانشگاه تهران

چکیده

فیلم‌ها در هر دوره تاریخی تا حدود زیادی تحت تاثیر شرایط اجتماعی حاکم، به بازنمایی ایدئولوژی طبقه مسلط پرداخته و هریک به نحوی به استیضاح مخاطبان و برساخت سوژه می‌پردازند. فیلم هامون که در پایان دهه 1360 شمسی ساخته شد و با استقبال بسیاری نیز مواجه گردید، از جمله این فیلم هاست که متاثر از بافت تاریخی و اجتماعیِ عصری که در آن قرار گرفته با بازنمایی چالش‌های روشنفکر طبقه متوسط شهری‌ با مناسبات حاکم بر خود زندگی در جهت استیضاح مخاطبان موفق عمل کرده است. در این مقاله هدف اصلی واکاوی رمزگان فیلم هامون، در جهت فهم چگونگی بازنمایی چالش‌های روشنفکر طبقه متوسط شهری در سینمای پایان دهه 1360 ایران است. در این راه، به نشانه‌شناسی دو سکانس ابتدایی و انتهایی این فیلم پرداخته‌ایم و رمزگان این سکانس‌ها را در جهت پاسخ به این سؤال کلیدی که چرا شخصیت اول فیلم که نمونه روشنفکر طبقه متوسط شهری است، در انتهای حیات پرچالش‌اش به این نتیجه می‌رسد که باید خود را نابود ‌کند، به کار گرفته‌ایم. با استفاده از مفاهیم ایدئولوژی از لویی آلتوسر، دلالت‌های ثانویه اسطوره زمان حاضر از رولن بارت و روشنفکر از آنتونیو گرامشی و چارچوب روش‌شناختی متاثر از نشانه‌شناسی جان فیسک به این نتیجه می رسیم که روشنفکر طبقه متوسط شهری در مواجهه با طبقه بالا به سوژه بودن خود پی‌برده است و حاضر به توضیح وضع موجود نیست، بنابراین درصدد بر می‌آید با خودکشی، خود را از مناسبات حاکم بر حیات اجتماعی برهاند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Iranian Cinema Representing the Intellectual Challenges of Middle Class Society “1980’s and the Semiotics of Hamoon”

نویسندگان [English]

  • Ehsan Aghababaii 1
  • Reza samim 1
  • Peyman Key Farrokhi 2
1
2
چکیده [English]

Throughout history, films have always been influenced by the social conditions of the societies in which they were made, often, representing the ideology of their middle class, probing their audience, and presenting new themes. Hamoon is the name of a feature film made at the end of 1980s which won great acclaim. It was influenced by historical and social fabric of its time and was successful in representing challenges facing middle class intellectuals as well as relations in everyday life. The main goal of this paper is to explain the reasons behind the success of that film. The main question of this study, which results from the tragic end of the movie, is why Hamid should be perished in Hamoon? Death, or in other words, salvation of Hamoon as a result of suicide at the end of the film has been explained in various critiques as a symbol of confrontation between tradition and modernity and representation of failed intellectuals…. The issue that has been seldom mentioned in those critiques and is the main subject of this study is why the result of challenging life of Hamoon cannot be anything but suicide? The fact that Hamoon should commit suicide in order to inspire the audience with a sense of salvation will get us close to the true meaning of ideology as represented in this film. Banking on theories of Louis Althusser on ideology, Roland Barthes on secondary indications of contemporary myths, and Antonio Gramsci on intellectuals and by taking advantage of John Fiske’s methodological framework, we will try to answer the main question which is why the leading character should die? After explaining semiology of the opening and closing sequences of the film, we have concluded that in the sequence when Hamoon meets Mahshid, we are faced with a traditional intellectual figure who is trying to be assimilated by the higher class. That assimilation is apparently due to Hamoon’s 90-percent love for Mahshid and the commitment of an intellectual figure for enlightening the masses. Our analysis, however, would reveal that bourgeoisie which is filled with instrumental rationality is looking for a means to realize class congruity and this is why it accepts Hamoon. However, in the closing sequence and due to what has happened to Hamoon in the course of the film, he tries to prove his individuality by calling that class corrupt. He finds out about his social statues and turns his back to all symbols of the higher class, including is arts, by declining from becoming a tool. Bourgeoisie charges Hamoon as being a carefree man in order to convince the audience by resorting to a mediocre excuse. However, the main reason behind the separation between the intellectual man and the higher class is his effort to refrain from being used as a subject and is not ready to give in to class rules in order to justify the status quo. Therefore, he decides to get rid of the relationship governing social life by committing suicide.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Hamoon
  • Ideology
  • Intellectual
  • Middle Class
  • Second Signification
آدورنو، تئودور و هورکهایمر، ماکس (1384)، دیالکتیک روشنگری، ترجمه‌ی مراد فرهادپور، طرح نو، تهران.
آسابرگر، آرتور (1379)، روایت در فرهنگ عامیانه، رسانه و زندگی روزمره، ترجمه محمدرضا سیراوی، انتشارات سروش، تهران.
اباذری، یوسف (1380)، رولان بارت و اسطوره و مطالعات فرهنگ، فصلنامه فلسفی-ادبی -فرهنگی ارغنون، شماره 18، صص 63-78. استریناتی، دومینک (1384)، مقدمه‌ای بر نظریه‌های فرهنگ عامه،ترجمه‌ی ثریا پاک‌نظر، گام نو، تهران.
استم، رابرت (1383)، مقدمه‌ای بر نظریه‌ی فیلم، به کوشش احسان نوروزی، انتشارات سوره‌ی مهر، تهران.
استوری، جان (1386)، مطالعات فرهنگی در باره‌ی فرهنگ عامه، ترجمه‌ی حسین پاینده، نشر آگه، تهران.
اسلامی، مجید (1378)، «تو هیچ‌گاه پیش نرفتی، تو فرو رفتی»، مجله فیلم، شماره 245، آذرماه، سال هفدهم، صص 24-29.
بارکر کریس (1387)، مطالعات فرهنگی، ترجمه‌ی مهدی فرجی و نفیسه‌ی حمیدی، پژوهشکده‌ی مطالعات فرهنگی و اجتماعی، تهران.
حقیقی، شاهرخ(1383)، گذار از مدرنیته، نشر آگه، تهران.
ستاری، جلال (1388) اسطوره و فرهنگ، نشر مرکز، تهران.
فراستی، مسعود (1370)، ده فیلم، ده نقد، انتشارات برگ، تهران.
فیسک، جان (1386)، «فرهنگ تلویزیون»، ترجمه مژگان برومند در فرهنگ و زندگی روزمره (1) (مجموعه مقالات)، ترجمه حسین پاینده و همکاران، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، تهران.
عشقی، بهزاد (1375)، «سیمای مثالی نسل سوخته»، مجله فیلم، شماره 261، آبان‌ماه، سال هیجدهم، صص 52-56.
کرایب، یان (1381)، نظریه‌های اجتماعی مدرن از پارسونز تا هابرماس، ترجمه‌ی عباس مخبر، نشر آگه، تهران.
ماین، جودیت (1382)، «سوبژه‌ی تماشاگری»، ترجمه ابوالفضل حری، فصلنامه سینمایی فارابی، شماره 50 صص101 تا 114.
محجوب، محمد جعفر(1382)، «ادبیات عامیانه ایران»، مجموعه مقالات درباره ی افسانه ها و آداب و رسوم مردم ایران ، نشر چشمه، تهران.
میلز، آندرو و براویت، جف (1385)، درآمدی بر نظریه‌ی فرهنگی معاصر، ترجمه‌ی جمال محمدی، ققنوس، تهران.
ون دایک، تئون (1382)، مطالعاتی در تحلیل گفتمان، ترجمه پیروز ایزدی و دیگران، مرکز مطالعات و تحقیقات رسانه، تهران.
Ahmad, Akbar. (1992), Postmodernist and Islam: Predicament and Promise, Rutledge, London.
Barker C, Galasinski D. (2001), Cultural Studies and Discourse Analysis, London,Thousans Oaks,Sage, New Delhi.
Barth Hans. (1976), Truth and Ideology,Trans. By Frederic Lilge, Univrsity of California Press, Berkeley.
Decker, James .(2004), Ideology, first published by Palgrave Macmillan.
Gunter, Barrie. (2000), Media Research Methods,Sage, London.
Hall, Stewart. (2003), Representation: Cultural Representation and Signifying Practices, Sage, London.
Mai, Manfred &Winter, Rainer.(2006), Das Kino der Gesellschaft die Gesellschaft des Kinos, Herbert von Halem Velag, Koln. Sangle, C. Bines. (1910), L' Art de Mourir: Defense et Technique de suicide, Albin Michel, Paris.
Yung, C. Gustav. (1938), Psychology and Religion, Yale University Press.