بازشناسی ویژگی‌های مرکزی موسیقی ایرانی به عنوان عناصر هویت‌ساز در این سنت( علمی- پژوهشی)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری پژوهش هنر، گروه مطالعات عالی هنر، دانشکده هنرهای تجسمی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

2 استاد گروه موسیقی، دانشکده نمایشی و موسیقی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، تهران، ایران

چکیده

کارگان مرتبط با سنت موسیقی کلاسیک ایرانی، حاوی آثار موسیقایی متنوعی است که نسبت‌های‌ متفاوتی با ردیف به عنوان کارگان مرجعِ این سنت دارند. از سوی دیگر، با وجود فرآیندهای دگرگونیِ رویداده در حیات موسیقایی صد و پنجاه سال گذشته، قاعدتا وجود عناصر مشخصی وجه ایرانی بودن یک اثر را تامین کرده و نزدیکی آن را به هستۀ مرکزی سنت موسیقایی نشان می‌دهد. بنابر نظر نتل این عناصر در یک فرهنگ موسیقایی می‌بایست دارای سه ویژگی باشند: تکثر در بستر سنت، تأکید اهل فن و مقاومت در برابر تغییر. روش تحقیق در مطالعۀ حاضر بدین صورت است که شاخص‌ترین مفاهیم قابل قرارگیری در زمرۀ ویژگی‌های مرکزی موسیقی کلاسیک ایرانی، بر اساس سه ویژگی مذکور بررسی شده و از طریق استقرا در منابع مکتوب و همچنین مصاحبه با داریوش طلایی و عبدالمجید کیانی، شخصیت‌های مرجع سنت موسیقایی استخراج شده‌است. نتیجتا پنج دسته از ویژگی‌ها به‌دست آمده است که عبارت‌اند از: ساختار و تنوع مدال، گام بالقوه و فواصل، بیان موسیقایی، ریتم و ویژگی‌های گونه‌شناختی. در نهایت با نگاهی به وجوه اشتراک و تفارق میان ویژگی‌های هویتی موسیقی ایرانی و فرهنگ‌های هم‌خانوادۀ این سنت، سعی می‌کند به این پرسش به‌طور کاربردی‌تری پاسخ دهد که هویت موسیقایی چه شاخصه‌هایی دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Recognition of Central features as characteristic elements in Iranian classical music

نویسندگان [English]

  • Sepehr Seraji 1
  • sasan fatemi 2
1 Advanced studies in art, fine arts, university of Tehran,Tehran, Iran
2 music department, fine arts, university of Tehran, Tehran, Iran
چکیده [English]

Relevant repertoire of Iranian classical music tradition in recent century concludes many diverse music works which have different paradigmatic relation with Radif as source repertoire of tradition. Works of The century repertoire are also different to each other and so various in terms of musical material. Despite the processes of change which happened in past century in musical life, as ethnomusicologist Bruno Nettl reports in a study on Iranian music (1977), nowadays there are some characteristic elements which Depends on Iranian aspect of a musical piece. According to Nettl (1978), certain elements of a musical tradition are more central than others, as indicated by their pervasiveness in a repertory, the degree to which members of the society accord them primacy in their verbal statements, their tenacity in times of change. This study focuses on searching characteristic elements in Iranian classical music tradition based on these three features above. The method considers two kinds of references. The First a study on written references in Iranian classical music to find which terms are most noticed. Books that discuss Iranian classical music elements and features are two groups in approach. The first are books on theory of Iranian music which come from various types of discourses and viewpoints on case like Vaziri, Farhat, Pourtorab [and others] and Talaei. Rest of references discuss on tradition by Analytical descriptive method like Nettl’s or During’s study. The second category of information about characteristic elements in Iranian music comes from two interviews with Abdolmajid Kiani and Dariush Talaei, two outstanding characters of tradition which answer the question “what is/are the central feature(s) of Iranian classical music?” this verbal approach is more directly rather than written category because of answering straight question about characteristic elements. Next step is to categorize of defined terms and put together Converge terms. Every term which defined and focused on refers to a certain musical element. The conclusion is attaining to five categories of elements which the references stressed. These features by respectively Abundance are: a group of concepts Focused on structure and variety of Modes which is around some terms like Radif, Dastgâh, Âvâz, Gusheh, Maghâm, a group focused on theoretical scale of musical system and intervals evident in some terms like scales, Microtones, Dâng, Iranian special intervals, a group of concepts focused on musical expression like ornaments, accents, hâl, a group on rhythmic features focusing on some concepts like nonmetric perform (âvâzi), linguistic based rhythmic structure and a group concepts focused on Iranian classical music genres cognition like bedâhe-navâzi and composed pieces. These five groups of concepts agglomerate to five central features are structures and variety of Modes, theoretical scale and intervals, musical expression, rhythmic features and certain musical genres. The last problem is a comparison between these characteristics with some middle-east traditions which are cognate musical traditions. Many common characteristics are evident between Iranian music and these traditions which lead to categorize two groups of characteristic elements. The first, familiar elements focused on common Modes, Intervals and Genres. The second is unfamiliar elements which are musical expression and rhythmic features.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Iranian classical music
  • identity
  • central features
  • characteristic elements
اسعدی، هومان (1383) مفهوم و ساختار دستگاه در موسیقی ایران بررسی تطبیقی ردیف، رساله دکتری، دانشگاه تربیت مدرس، تهران.
بنایی، کمال الدین بن محمد (1368)، رساله در موسیقی، چاپ اول، مرکز نشر دانشگاهی، تهران.
پورتراب، مصطفی کمال [و دیگران] (1386) مبانی نظری موسیقی ایرانی [کتاب‌های درسی:331]، برنامه‌ریزی محتوا و نظارت بر تألیف دفتر برنامه‌ریزی و تألیف آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و کاردانش وزارت آموزش و پرورش، چاپ اول، نشر چشم‌انداز، تهران.
دورینگ، ژان (1383) سنت و تحول در موسیقی ایرانی، ترجمه سودابه فضائلی، چاپ اول، انتشارات توس، تهران.
                 (1388) «فواصل موقام آذربایجانی، بازگشت به سرچشمه‌ها»، فصلنامه موسیقی ماهور، سال دوازدهم، شماره 45، صص 9-18.
سایگون، عدنان (1383) «اصول بنیانی بیان موسیقایی در موسیقی مدال خاورمیانه»، ترجمه ساسان فاطمی، فصلنامه ماهور، سال ششم، شماره 24، صص 165-170.
طلایی، داریوش (1397) مصاحبه  شخصی، 12 آبان، تهران [مصاحبه ضبط شده]
                    (1395) تحلیل ردیف، چاپ اول، نشر نی، تهران.
فاطمی، ساسان (1382) ریتم کودکانه در ایران، چاپ اول، ماهور، تهران.
کیانی، عبدالمجید (1397) مصاحبه شخصی، 27 شهریور، تهران [مصاحبه ضبط شده]
مسعودیه، محمدتقی (1365) مبانی اتنوموزیکولوژی، چاپ اول، سروش، تهران.
                          (1377) «تقسیم بیاتی»، فصلنامه موسیقی ماهور، سال اول، شماره 1، صص 45-56.
نتل، برونو (1381)، «موسیقی کلاسیک ایرانی در تهران، فرآیندهای دگرگونی»، ترجمه حمیدرضا ستّار، فصلنامه ماهور، سالچهارم،شماره 16، صص 9-47.
             (1388) ردیف موسیقی دستگاهی ایران، ترجمه علی شادکام، چاپ اول، سوره مهر، تهران.
وزیری، علینقی (1383) تئوری موسیقی، ویراستار، سعید درودی، چاپ سوم، انتشارات صفی‌علیشاه، تهران.
منابع انگلیسی
Nettl, Bruno (1978) “Some Aspects of the History of World Music in the Twentieth Century, Questions, Problems”, Ethnomusicology, Vol. 22, No. 1, pp. 123-136
Lomax, Alan (1968) Folk song style and culture, American Association for the Advancement of Science press, Washington.
Farhat, Hormoz (1990) The Dastgah Concept in Persian Music, Cambridge University Press, Cambridge.
منابع اینترنتی
Scruton, Roger “Expression”, Grove Music Online, Oxford University Press, Retrieved 8 July 2017.