بازنگری بر تناظر میان پرده‌ی سینما و آینه‌ی ژاک لکان با توجه به ماهیت تصویر سینمایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار دانشکده‌ی سینما و تئاتر، دانشگاه هنر، تهران، ایران.

2 دانشجوی دکترا دانشگاه هنر تهران

چکیده

مشابه دانستن آینه ی ژاک لکان با پرده‌ی سینما یکی از محوری‌ترین نگره‌های نقد روانکاوانه‌ی فیلم را رقم زد. کاربرد تمثیل آینه برای لکان این بود که او از طریق جدایی عینی میان نوزاد و تصویر او در آینه، انشقاق میان وجود فی‌نفسه(امر خیالی ناخودآگاه) و وجود برای دیگری(هویت اجتماعی خودآگاه) را تبیین می‌کرد. اما کاربرد تناظر میان آینه و پرده‌ی سینما نزد نظریه‌پردازان این بود که آن‌ها جدایی ماهیت بیننده(ساحت واقع) از هویت بیرونی(هویت تماشاگر سینمابودن) را دستمایه می‌ساختند تا نشان دهند که ساختارهای دیگری بزرگ(دستگاه سینمایی) چطور به هویت سوژه‌ها شکل می‌دهند یا اینکه سوژه‌ها چطور در برابر این امر مقاومت می‌کنند. جستار پیش رو در نظر دارد تا از طریق بازنگری بر فرایند رویت تصویر سینمایی، یکبار دیگر به گسست سوبژکتیو لکانی میان امر درونی و امر بیرونی بپردازد و شیوه‌هایی را بنماید که از طریق آن‌ها می‌توان عدم وجود این گسست را از خود مدل نتیجه گرفت. به این منظور، دربحث از تصویر سینمایی ه دو انگاشت هستی شناسانه اشاره میشود که آن را از تصویر آینه مجزا می سازد. بنابه فرض نورنگاشت بودن تصویر و تابیدن از پرتوافکنی در پشت سر بیننده، هستی مستقلی به تصویر آینه میبخشد که فرایند رویت آن را به شیوه ی متفاوتی از تصویر آینه رقم می زند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Revising the analogy between the cinema screen and Lacanian Mirror with regards to the nature of the cinematic image

نویسندگان [English]

  • Shahabeddin Adel 1
  • masoomeh Ganjehei 2
1 Associate Professor at Art University Faculty of Cinema and Theater, Tehran University of Art, Tehran, Iran.
2 PhD student art university Tehran
چکیده [English]

Since 1970s during which the psychoanalytical film criticism inspired a vast range of writings in various disciplines(Cinema studies, anthropology, philosophy and so on) the most popular approach was predicated upon the analogy between the Lacanian concept of specular image and the cinema image according to which the film analysts though of cinema screen as the Lacanian mirror. According to this approach-an gradually a model for studying film in a psychoanalytic manner- that was offered by Jean Louis Baudry, Reymond Bellour, Chrstian Metz, Peter Wollen and Laura Mulvey, the cinema spectator is compared to the infant who (mis)recognizes her/himself in her/his mirror reflection and identifies with it. The correspondence between the mirror image of self and the cinematic image provided theoretical grounds for some major psychoanalytical trends such as “the screen as the mirror” and “the Suture theory”. A number of post-modern thinkers, namely Slavoj Zizek revised the Suture theory and in doing so, they rediscovered and reapplied some Lacanian concepts and integrated them in the model.
Their main goal were to- through the split which is believed to exist between the imaginary and the symbolic order exemplified in the split existing between the unconscious and the conscious identity represented in a mirror image of self- show the split between the interior and the exterior of the artificial identities that The other bestows upon its subjects. For some, this split that could be concluded from a cinematic experience shows that the Ideological Apparatus (Cinema discourse) fails to produce unifies subjects. The split, as a form of resistance as a happy yet bleeding wound remains forms a lack and leaves s stain on the cinematic image as well as it represents the impotency of the cinematic apparatus for making unified subjects out of its spectators.
Such a split or lack was denied by some, like Gilis DeLeuze who posited themselves against Lacan and Lacanian approach to film, yet it seems that the analogy set between Lacan’s mirror and cinematic image has not drawn on a precise assumption of Lacan’s psychoanalysis. Sutue theory, with theorists such as Pier Odart and Zizek relyed on such analogy to try to analyze and explain the ways through which the split between the interior-exterior realm of the cultural-visual objects and the interior truth of the artificiality is sutured through the mediations of the desire of the audience and meanwhile reveals it.
In this essay and through a comparative analysis across the Lacan’s texts and the remodeling of suture theory, the very basic presumptions on which the theory is based would be interrogated: Is the cinematic screen could be considered as a Lacanian mirror? To begin with, in the essay would be reviewed the ways through which a mirror image is constructed in the gaze of the viewer, then the nature cinematic image would be analyzed and subsequently the comparison between the mirror and cinematic image with regards to their relations to their viewer would follow and Under the new light the analogy would be observed and revised.

کلیدواژه‌ها [English]

  • “mirror”
  • "psychoanalysis"
  • "cinema"
  • "image"
  • "split"

مراجع

استم،رابرت. (1383). ]چاپ اول[. مقدمه­ای بر نظریه فیلم، ترجمه: احسان نوروزی و دیگران. تهران: سوره مهر (حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی).
 استم،رابرت و رابرت بورگون و سندی فیلترمن. (1384). "اصول روانکاوی"، ترجمه آرش معیریان. فصلنامه سینمایی فارابی(ویژه روانکاوی و سینما) 57، صص 21-5.
اِوَنز،دیلن. (1386). ]چاپ اول[. فرهنگ مقدماتی اصطلاحات روان­کاوی لکانی، ترجمه: مهدی رفیع و مهدی پارسا. تهران: گام نو.           
تهامی­نژاد،محمد(1391)، "مستند چیست؟جست و جو در نظریه­های متاخر فیلم مستند"، فصلنامه سینمایی فارابی. ویژه مستند. دوره هجدهم، شماره اول و دوم، 69 و 70، بهار و تابستان 1391    .
حیدری، احمدعلی.(1395)، "هستی­شناسی امر ایجابی: بررسی بنیان­های هستی­شناسی ایجابی ژیل دلوز نزد فلاسفه پیشاکانتی و پساکانتی". با سیدمحمدجواد سیدی، در جستارهایی در فلسفه و کلام، سال چهل و هشتم،شماره پیاپی 97، صص53- 27 .
ژیژک،اسلاوی. (1386). ]چاپ اول[. لاکان-هیچکاک: آنچه می­خواستید درباره­ی لاکان بدانید اما جرات پرسیدنش از هیچکاک را نداشتید، ترجمه: مازیار اسلامی. در اسلاوی ژیژک ]ویراستار انگلیسی[ . انتشارات ققنوس.
سارتر، ژان­پل(1394).  هستی و نیستی: پدیده­شناسی عالم هستی. ترجمه:عنایت­اله­شکیباپور،موسسه انتشارات شهریار.
فوکو،‌میشل. (1384). ]چاپ سوم[. اراده به دانستن. ترجمه: نیکو سرخوش، افشین جهاندیده، نشر نی. 
کاپلان.ا.آن. (1380). "از غار افلاطون تا تصویر فرویدی"، ترجمه: احسان نوروزی، فصلنامه سینمایی فارابی(دوره یازدهم)1، 147-139  .
کوژو، الکساندر.(1360). خدایگان و بنده. ک.ف.هگل. با تفسیر کوژو، ترجمه: حمید عنایت، موسسه انتشاراتی خوارزمی                                                                                                               لکان، ژاک.(1395).[چاپ اول]، اضطراب، ترجمه: صبا راستگار، انتشارات پندار تابان.                                                                                                                                                                                                                                                                                                                      
مالوی،لورا. (1382)." لذت بصری و سینمای روایی"، ترجمه: فتاح محمدی. فصلنامه فلسفی، ادبی، فرهنگی ارغنون(ویژه نظریه فیلم) 23، صص 89-71 .                                                                                                                                             
هگل،گ.و.ف. (1352) . [چاپ دوم] .خدایگاه و بنده. با تفسیر الکساندر کوژو. ترجمه و پیشگفتار: حمید عنایت.انتشارات خوارزمی.
هیوارد،سوزان. (1381)، مفاهیم کلیدی در مطالعات سینمایی،ترجمه: فتاح محمدی، زنجان، هزاره­ی سوم.                      
 
Allen, Richard. (2004)."Psychoanalytic Film Theory", in Robert Stam & Toby Miller, A Companion to Film Theory: Motion Pictures-Social Aspects, Blackwell. Chapter Eight, pp 123-145. 
Allen, Richard.(2009).“Psychoanalysis” in The Routledge Companion to Philosophy and Film. Edited by Paisley Livingstone and Carl Plantinga. Routledge Taylor and Francis Group. London.pp 446-456
Berger, John.(1991)."Male Voyeurism and Female Spectatorship", by John Burger and Feminist Theories.                                                                                                                    
Bogue, Roland .(2009).”Gilles Deleuze”in Routledge Companion to Philosophy and Film. Edited by Paisley Livingstone and Carl Plantinga. Routledge Taylor and Francis Group. London.pp368-377
   Casetti, Francesco(2009).”Christian Metz” in The Routledge Companion to Philosophy and Film. Esited by Paisley Livingstone and Carl Plantinga. Routledge Taylor and Francis Group. London.pp383-395
Doane, Mary Ann. (2003). "The Close-Up: Scale and Detail in the Cinema", Differences: A Journal of Feminist Cultural Studies, 14: 3. Brown University and Differences, pp 90-109.                                                                                   Gökanksel,Banu and Secor Anna.(2014).”The Veil,Desire and the Gaze: Turning the inside out”.  UKnowledge University of Kentucky;Geography Faculty Publication  
Gorton,Kristen.(2008).Theorising desire :from Freud to Feminism to film.Palgrave, Macmillan
Hamdouni Alami,Mohammad(2011).Art and Architecture in the Islamic tradition: aesthetics, politics and desire in early Islam. I.B.Tauris,London.Newyork.pp208-2012                                                                                                      Heidegger,Martin.(1971)“ The Thing” in Petry,language,thought., Translated by Albert Hofslader.New York, Harper and Row.pp67-80   
Homer, Sean.(2006). Ecrits: A Selection, Jacques Lacan .Routledge, Taylor & Francis Group. London and New York                                                                                                        K.Denzin, Norman. (1995). The Cinematic Society: The Voyeur’s Gaze. Sage Pub, London, Thousand Oaks, New Delhi.                                                                                                                                                      Lacan, Jacues. (2003). Ecrits: “On Mirror stage”, Translated by Alan Sheridan. Routle            Levine.,z.Steven.(2008).Lacan reformed.IBTauris                                                                         Mayne,Judith.(1993). Cinema and Spectatorship.Routledge.LondonNewyork                                        Mc Gowan, Todd. (2003). "Looking for the Gaze: Lacanian Film Theory and It’s Vicissitudes", Cinema Journal 42, University of Texas Press, Spring p.27-40 ,71-90                           .               Morgan, David.2005. The sacred Gaze: Religious visual culture in Theory and Practice. University of California press                                                                                            Mottahede, Negar. (2000). "Bahram Bayzai’s Maybe Some Other Time: The Un-presentable Iran", CameraObscura 43, Vol.15, no.1.Duke University Press, pp163-191.                
Nolan, Steve.(2009). Film, Lacan and the subject of religion(a Psychoanalytic Approach to Religious Film Analysis). Continuum International Publishing Group                                 Nellmes, Jill. (2007). Introduction to Film Studies.  4th Edition. Routledge. London.
Wollen,Peter.(2007) “On Gaye Theory”. new left review 44 mar-apr.p. 91-106                  Wright, Elizabeth. (2000). Post Modern Encounters: Lacan and Post Feminism. Icon Books , Duxford Cambridge.
                                    
                          
 
 
 
نشریه هنرهای زیبا: هنرهای نمایشی و موسیقی
دوره 25، شماره 4
دی 1399
صفحه 25-32

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار