ارتباط ساختاری موسیقی کردستان و موسیقی دستگاهی ایران (مطالعه موردی آواز بیات‌کرد و خرده‌بندِ بهاره)

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

گروه موسیقی، دانشکدۀ هنر و معماری، دانشگاه کردستان، سنندج، ایران

چکیده

یکی از موضوعات موسیقی‌شناسی ایرانی، نسبت میان موسیقی قومی و موسیقی دستگاهی است. اعتقاد بر این است که میان این دو موسیقی، ارتباط‌ وجود دارد. یکی از نمودهای این ارتباط، نسبت میان آواز بیات‌کرد موسیقی دستگاهی ایران و موسیقی قوم کرد است. موسیقی‌شناسان حوزۀ موسیقی دستگاهی بر ارتباط این دو تأکید دارند، در حالی که درون فرهنگ موسیقی کردی زمزمه‌های نفی چنین ارتباطی وجود دارد. با این وجود، هیچکدام از اینان نتوانسته‌اند شواهد قانع‌کننده‌ای بر مدعای خود بیاورند. در این پژوهش به چرایی ارتباط بیات‌کرد و موسیقی کردستان پرداخته می‌شود و با تکیه بر مطالعۀ تطبیقی بیات‌کرد و یکی از گونه‌های موسیقی کردستان به نام خرده‌بندِ «بهاره»، وجود نسبت خانوادگی و شباهت‌های ساختاری مُدال در بیات‌کرد و موسیقی کردستان تبیین می‌شود. این پژوهش با تأثیرگیری از شیوۀ تحلیل مُدال معرفی شده توسط استاد داریوش طلایی، ویژگی‌های مُدال بهاره را تحلیل کرده، و سپس به مقایسۀ بهاره و بیات‌کرد، بر اساس سه محور اشل صوتی، نقش و فونکسیون درجات، و الگوهای رفتاری گردش نغمات و سیر ملودی، با استفاده از سنجه‌های مربوطه می‌پردازد. مطالعۀ تطبیقی نشان می‌دهد که این دو در واحدهای ساختاری فواصل و اشل صوتی، دانگ بندی، درجات دارای نقش و جاذبه، و الگوهای گردش نغمات مرتبط با پرورش جاذبۀ مدال، شباهت بنیادین و کلان دارند.  

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Analyzing Structural Relationship of Dastgahi Music of Iran and Kurdistan Music (Case Study of Bayat-e-kurd and Xordeband-e-bahâre)

نویسنده [English]

  • kajwan ziaoddini
Music Department, Faculty of Art and Architecture, University of Kurdistan, Sanandaj, Iran
چکیده [English]

Iranian music consists of two main ethnic and dastgahi music types. One issue in Iranian musicology is studying the relationship of these two music types. Literature concerning Iranian musicology emphasizes the content effect of these two on each other. It is also believed that there is a relationship between these two music types. One illustration of this is the relationship between Bayat-e-Kurd song in dastgahi music of Iran and music of Kurd ethnicity. Musicians in dastgahi music emphasize the relationship of it with ethnic Kurdistan music, believing that the most significant adoption of dastgahi music from Kurdistan music has manifested itself in the framework of Bayat-e-Kurd song. While, from within the culture of Kurdistan music, talks of denying such relationship from musicians and players are heard. Neither confirmers nor deniers of the relationship of Bayat-e-Kurd and ethnic Kurdistan music have not offered convincing evidences for their claims. The status of Bayat-e-Kurd in dastgahi music forum is not clear in a way that some identify it as a music mode and a “corner” in Shoor Dastgah. While, some suggest Bayat-e-Kurd as an independent song and a multimodal set like Afshari and Bayat-e-Tork. Studying contrast and complexity of fundamental layers of these two music types is a central research theme in Iranian musicology. Also, identifying structural similarity of them is one dimension of the relationship of ethnic and national culture, making the way for recognizing the roots of Iranian culture and identity. This study examines the reasons for the relationship of Bayat-e-Kurd and Kurdistan music. It also identifies the existence of a family relationship and structural similarity of modals in Bayat-e-Kurd and Kurdistan music, relying on the adoptive study of Bayat-e-Kurd and a type of Kurdistan music, named Xordeband-e-Bahâre. The more the study penetrates from the more objective and concrete melodic layers to the mental and abstract foundations of modal structure, the more common roots of ethnic and formal Iranian music will manifest. After identifying general features of bahâre in Kurdistan culture, first basic features of bahâre modal is analyzed based on two narrations from two indigenous credible narrators named Mohammad Bitan and Abdolah Golnaz under the influence of modal analysis method introduced by Master Dariush Talaei. Then, Bahare and Bayat-e-kord are compared using related measures based on three axis of acoustic module and distances of degrees, role and function of degrees and behavioral patterns of songs turn and melody trend and their similarities and differences are identified. Adoptive study shows that Bahare and Bayat-e-Kurd have common fundamental and structural features. Acoustic module of both includes two integrated tetra chords with distances of” three-fourth tone, three-fourth tone, whole tone” and “whole tone, semi tone, whole tone”. One leading tone and two types of stops- temporary and final- play a role in their modal relations and these functional notes have the same name in both. Also, developing gravity and the role of mentioned degrees follow the same three patterns of songs´ turn and melody trend. Commonality in these features show fundamental, structural, and structural relationship of these two music types.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bayat-e-kord
  • Bahare
  • Dastgahi Music
  • Iranian Music
  • Kurdistan Music
اسعدی، هومان (1385)، بروشور سی‌دی ردیف میرزا عبدالله برای تار و سه‌تار، موسسۀ فرهنگی-هنری ماهور، تهران.
اسعدی، هومان (1382)، بنیادهای نظری موسیقی کلاسیک ایران: دستگاه به عنوان مجموعه‌ای چند مُدی، فصلنامۀ موسیقی ماهور، شمارۀ 22، صص 43- 56.
برخوردار، ایرج (1351)، پژوهشی در موسیقی محلی کردستان، مجلۀ موسیقی، شمارۀ 135، صص 30- 61.
پاورز، هرُلد (1382)، مُد به عنوان یک مفهوم موسیقی شناسی،تر جمۀ علی پاپُلی یزدی،  فصلنامۀ موسیقی  ماهور، شمارۀ 22، صص 121- 143.
پایور، فرامرز (1384)، ردیف آوازی و تصنیف‌های قدیمی، به روایت استاد عبدالله دوامی، موسسۀ فرهنگی-هنری ماهور، تهران.
پورتراب، مصطفی‌کمال و دیگران (1391)، مبانی نظری و ساختار موسیقی ایرانی، شرکت چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران، تهران.
پیرنیاکان، داریوش (1388)، ردیف میرزا حسین‌قلی، به روایت علی‌اکبر شهنازی، موسسۀ فرهنگی-هنری ماهور، تهران.
جعفرزاده، خسرو (1392)، «موسیقی ایرانی» شناسی، انتشارات هنر موسیقی، تهران.
حاج‌امینی، بهمن (1381)، چهار آواز در موسیقی کردستان، فصلنامۀ موسیقی ماهور، شمارۀ 17، صص 57-78.
حاج‌امینی، بهمن (1390) موسیقی در بستر اجتماع شکل می‌گیرد، گفت و گو با کژوان ضیاءالدینی، هفته‌نامه سیروان، شماره 652، ص 8.
حجاریان، محسن (1387)، مقدمه‌ای بر موسیقی‌شناسی قومی، کتاب‌سرای نیک، تهران.
خضری، صلاح (1390)، بیت خوانی نماد موسیقی موکریان، گفت و گو با کژوان ضیاءالدینی،هفته نامه سیروان، شماره 741، ص 3.
ساعد، بهرام (1389)، بررسی تطبیقی آواز سید علی‌اصغر کردستانی با ردیف موسیقی ایران (نسخۀ فتوکپی)، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه هنر.  
صفوت، داریوش و نلی کارن (1388)، موسیقی ملی ایران، کتاب‌سرای نیک، تهران.
ضیاءالدینی، کژوان (1394)، شیوه آوازخوانی علی‌اصغر کردستانی بر اساس بررسی سه آواز حجاز، سه‌گاه، و غم انگیز، مجموعه مقالات نخستین همایش ملی پژوهشی موسیقی کردی، دانشگاه کردستان، سنندج. 
ضیاءالدینی، کژوان (1396)، مفهوم بند در موسیقی کردهای مکریان، پیش چاپ.
طلایی، داریوش (1372)، نگرشی نو به تئوری موسیقی ایرانی، موسسۀ فرهنگی-هنری ماهور، تهران.
طلایی، داریوش (1389)، ردیف میرزا عبدالله نت نویسی آموزشی و تحلیلی، نشر نی، تهران.
طلایی، داریوش (1395)، تحلیل ردیف بر اساس نت‌نویسی ردیف میرزا عبدالله با نمودارهای تشریحی، نشر نی، تهران.
فتاحی‌قاضی، قادر (1345)، منظومه کردی مهر و وفا (متن کردی و ترجمه فارسی)، موسسه تاریخ و فرهنگ ایران، تبریز.
فتاحی‌قاضی، قادر (1348)، منظومه کردی شور محمود و مرزینگان (متن کردی و ترجمه فارسی)، موسسه تاریخ و فرهنگ ایران، تبریز.
فخرالدینی، فرهاد (1392)،  تجزیه و تحلیل و شرح ردیف موسیقی ایران، انتشارات معین، تهران.
فرهت، هرمز (1382)، دستگاه در موسیقی ایرانی، انتشارات پارت، تهران.
کاظمی، بهمن (1389)، موسیقی قوم کرد، فرهنگستان هنر، تهران.
لطفی، محمدرضا (1391)، جزوه درسی کلاس تجزیه و تحلیل ردیف موسیقی ایران، نوشتۀ کژوان ضیاءالدینی، مکتبخانه میرزا عبدالله، تهران.
مان، اسکار (1364)، تحفه مظفریه، با پیشگفتار و ویرایش ماموستا هیمن، انتشارات سیدیان، مهاباد.
محافظ، آرش (1390)، مقام دلکش؛ نگاهی تطبیقی به مفهوم و خصوصیات مقام در موسیقی دستگاهی ایران، فصلنامۀ موسیقی ماهور، شمارۀ 53، صص 105-142.
مشکری، مهران (1382)، موسیقی آوازی ایران ردیف عبدالله دوامی، موسسه فرهنگی سروستاه، تهران.
معروفی، موسی (1374)، ردیف هفت دستگاه موسیقی ایرانی، انجمن موسیقی ایران، تهران.
نتل، برونو (1388)، ردیف موسیقی دستگاهی ایران، ترجمۀ علی شادکام، انتشارات سوره مهر، تهران.
وزیری، علینقی (1379)، تئوری موسیقی، انتشارات صفی علیشاه، تهران.