نقش موسیقی در جنگ‌ها و انواع سازهای رزمی در ایرانِ دوران اسلامی با نگاهی بر تصاویر نگارگری

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه موسیقی، دانشکدة معماری و هنر، دانشگاه گیلان، رشت، ایران

چکیده

سازهای مورد استفاده در جنگ‌ها، سازهای بادی، پوست‌صدا و خودصدا بود‌ و سازهای زهی نقشی نداشت. هدف از تحقیق حاضر، مطالعة نقش موسیقی در جنگ‌ها و انواع سازهای رزمی در تاریخ ایرانِ دورة اسلامی است. روش تحقیق تحلیلی- توصیفی و شیوة گردآوری اطلاعات، کتابخانه‌ای است. از نتایج این تحقیق می‌توان به کاربرد موسیقی در مراحل مختلف جنگ از جمله پیش از آن، حین جنگ و پیروزی پس از آن اشاره کرد که نواها و وزن‌های ویژه‌ای با عناوینی چون «طبل حربی»، «طبل آسایش» و «طبل بازگشت» اجرا می‌شد. با اینکه در منابع تاریخی، با کثرت فراوان نام سازهای رزمی مواجهیم، در نگاره‌ها، حضور معدودی از آن‌ها را مشاهده می‌کنیم. کرنای و نقاره مهم‌ترین سازهایی است که در موقعیت جنگی تصویر شده است. کرنای در تصاویر، انواع متنوعی را شامل می‌شود که از حیث چندبخشی بودن لولة صوتی، ضخامت و شکل لولة صوتی، وجود گره بر لولة صوتی، و ضخامت و شکل دهانة ساز تفاوت‌هایی را داراست. سرنا در قیاس با کرنای از فراوانی بسیار کمتری در جنگ‌ها برخوردار است. نقاره مهم‌ترین ساز پوست‌صدا در تصاویر است. طبل‌های دوطرفه در نگاره‌ها، به‌ندرت مشاهده می‌شود و سِنج تنها ساز خودصدای موجود در تصاویر است که حضوری کمرنگ دارد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Role of Music in Wars and Different Kinds of Martial Musical Instruments in Islamic Era of Iran Regarding Miniature Paintings

نویسنده [English]

  • Narges Zaker Jafari
Assistant Professor, Department of Music, Faculty of Architecture and Art, University of Guilan, Rasht, Iran
چکیده [English]

Based on their own specific social requirements, all societies have made use of music on numerous and various occasions. Music has played a role in a wide range of social activities, including at prestigious events such as governmental receptions, court ceremonies and martial music, as well as during national and religious celebrations. The aim of this article is to examine martial musical instruments, solely looking at their applications in wartime. The overall method of this research is descriptive-analytic, and data have been gathered from library study. We therefore need to analyze martial musical instruments, as employed in warfare, from an iconographic viewpoint. The history of using music in warfare dates back to the pre-Islamic era, even though nowadays such usage has mostly been forgotten. The instruments employed on such occasions were either also used in different situations, or have since been rendered totally obsolete. Martial music is one of the most important applications of music which, in Iran, has played a significant role in wartime. The conclusion of this article is that martial musical instruments used to be played before the beginning of battles, to spread news, and to muster and move armies. One major sign of the beginning of a battle was the pounding of drums, which could be heard beating from both armies. Thus, the key use of martial musical instruments in battles was in encouraging and heartening warriors. Various pieces of martial music were played by these musical instruments before and during battles, as well as after achieving victory. Playing instruments such as “war drums”, “peace drums” and “return drums” bears testimony to the existing variety of beats which were used on a variety of occasions. Although the existence of a broad range of beats has been recorded, there is no information to hand as to how these beats used to be played. Throughout the history of Iran, the martial musical instruments which were used included Aerophones, Membranophones and idiophones. Chordophones, however, have played no special role in this field. In some miniature paintings, the Karna appears to be the most significant illustrated instrument. In these extant miniatures, the Karna can be classified into different types. The major differences in the appearance of Karnas hinge on their multipartite resonating tubes, their diameters, and the forms of their resonating tubes, diameters and the shapes of their bells. For instance, some types of bells were wide and trumpet-like, while some others were curved or skewed. The Sorna was also another instrument used in battle, yet it was not employed as widely as the Karna. Unlike the Karna, the Sorna was taken both to fetes and to combat. In existing miniatures, the Sorna has mostly been depicted in paintings of the game of Chovgan and in pictures of resorts. It appeared in battle scenes much less frequently. Another kind of drum that was extensively employed is the Naqareh, which is the most significant instrument in present illustrations. Two-headed drums, however, were seldom painted. Moreover, the cymbal, despite being the most important idiophone in battle, is rarely seen in existing miniatures.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Karna and the Variety of Karna
  • Martial Musical Instruments in the History of Iran
  • Martial Musical Instruments in Miniatures
  • the Role of Music in Wars
ابن‌زیله، أبی منصور الحسین (1964).  الکافی فی الموسیقی، تحقیق زکریا یوسف، دارالقلم، بغداد.
الئاریوس، آدام (1363). سفرنامه آدام اولئاریوس، ترجمه از متن آلمانی و حواشی احمد بهپور، سازمان انتشاراتی و فرهنگی ابتکار، تهران.
آزاده‌فر، محمدرضا (1389). حماسه و موسیقی (مجموعة مقالات)، پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات، تهران.
آصف، محمدهاشم (رستم الحکما) (1382). رستم التواریخ (سلاطین سلسله‌های صفویه، افشاریه، زندیه و قاجاریه)، به اهتمام عزیزالله علیزاده، انتشارات فردوس، تهران.
آنجوللو (1381). سفرنامه‌های ونیزیان در ایران، ترجمة منوچهر امیری، شرکت سهامی انتشارات خوارزمی، تهران.
آیتی، عبدالمحمد (1346). تحریر تاریخ وصاف، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، تهران.
بلوکباشی، علی، شهیدی، یحیی (1381). پژوهشی در موسیقی و سازهای موسیقی نظامی دورة قاجار، دفتر پژوهش‌های فرهنگی، تهران.
بی‌نام (1384). شاهکارهای نگارگری ایران، موزة هنرهای معاصر و مؤسسة توسعة هنرهای تجسمی، تهران.
بی‌نام (1363). عالم آرای صفوی، به کوشش یدالله شکری، انتشارات اطلاعات، تهران.
بیهقی، ابولفضل (1387). تاریخ بیهقی، به تصحیح علی‌اکبر فیاض، انتشارات هرمس، تهران.
تاکستن و همکاران (1384). تیموریان، ترجمه و تدوین یعقوب آژند، انتشارات مولی، تهران.
تاورنیه، ژان باتیست (1382). سفرنامة تاورنیه، ترجمة حمید ارباب شیروانی، انتشارات نیلوفر، تهران.
ترکمان، اسکندر بیک (1387). تاریخ عالم آرای عباسی، با اهتمام و تنظیم: ایرج افشار، کتاب اول (جلد اول و نیمی از جلد دوم)، مؤسسة انتشارات امیرکبیر، تهران.
حافظ ابرو (1372). زبده‌التواریخ، مقدمه و تصحیح سید کمال حاج‌سیدجوادی، نشر نی، تهران.
خواند امیر، غیاث‌الدین بن همام الدین‌الحسینی (1362). تاریخ حبیب السیر فی اخبار افراد بشر، چهار جلد، زیر نظر محمد دبیرسیاقی، کتابفروشی خیام، تهران.
درویشی، محمدرضا (1373)، نگاه به غرب: بحثی در تأثیر موسیقی غرب در موسیقی ایران، مؤسسه فرهنگی ـ هنری ماهور، تهران.
دلاواله، پیترو (1380). سفرنامة پیترو دلاواله، دو جلد،  ترجمة محمود بهفروزی، نشر قطره، تهران.
دلیه‌دلند، آندره، (2535). زیبائی‌های ایران، ترجمۀ دکتر محسن صبا، انجمن دوستداران کتاب، تهران. راوندی، مرتضی (1382). تاریخ اجتماعی ایران، جلد چهارم، انتشارات نگاه، تهران.
رهبر، ایلناز (1390). سازهای موسیقی ایران در دورة صفوی به روایت کمپفر، فصلنامة موسیقی ماهور، سال چهاردهم، شمار 54، زمستان: 81-100.
رهبر، ایلناز (1389). سازهای موسیقی دورة صفوی به روایت کمپفر و شاردن، فصلنامة هنرهای زیبا- هنرهای نمایشی و موسیقی، شمارة 41، تابستان: 23ـ 32.
سانسون (1346). سفرنامة سانسون: وضع کشور شاهنشاهی ایران در زمان شاه‌سلیمان صفوی، تحقیق و مطالعة دقیق دربارة آداب و اخلاق و حکومت ایران، ترجمة تقی تفضلی، ناشر نامعلوم، تهران.
شرلی، آنتوان و رابرات (1362). سفرنامة برادران شرلی، ترجمة آوانس، به‌کوشش علی دهباشی، انتشارات نگاه، تهران.
عبدالرزاق سمرقندی، کمال‌الدین (1353). مطلع سعدین و مجمع بحرین، به اهتمام عبدالحسین نوائی، کتابخانة طهوری، تهران.
عبدالمومن بن صفی‌الدین (1346). رسالة موسیقی بهجت‌الروح ، مقابله و مقدمه و تعلیقات هـ . ل. رابینودی برگوماله، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، تهران.
فریر، رانلد دبلیو (1384)، برگزیده و شرح سفرنامة شاردن، ترجمة حسین هژبریان، حسین اسدی، نشر و پژوهش فرزان روز، تهران.
قزوینی، میرصدرالدین (1381). رسالة علم موسیقی اثر میرصدرالدین محمد قزوینی، تصحیح و مقدمه آریو رستمی، فصلنامة موسیقی ماهور، شمارة 18، زمستان: 81ـ96.
کمپفر، انگبرت (1360). سفرنامة کمپفرت، ترجمة کیکاووس جهانداری، شرکت سهامی انتشارات خوارزمی، تهران.
کوتزبوئه (1348)، مسافرت به ایران، ترجمة محمود هدایت، ناشر نامعلوم، تهران.
کوکبی‌گرجی، امیرخان (نسخة خطی)، رساله و تصانیف، شمارة 2211، کتابخانة مجلس شورای ملی، تهران.
مراغی، عبدالقادر (1371). شرح ادوار (با متن ادوار و زوائدالفوائد)، به اهتمام تقی بینش، مرکز نشر دانشگاهی، تهران.
مراغی، عبدالقادر (1366). جامع الالحان، به اهتمام تقی بینش، مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران.
مراغی، عبدالقادر (1344). مقاصدالالحان، به اهتمام تقی بینش، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران.
مسعودیه، محمدتقی (1383). سازهای ایران، تهران، انتشارات زرین و سیمین.
ملاح، حسینعلی (1355)، فرهنگ سازها، کتاب سرا، تهران.
ملاح، حسینعلی (1351). موسیقی نظامی و سابقة تاریخی آن در ایران، مجلة موسیقی، شمارة 138، مهر تا دی: 15-24.
مولانا، خسرو، بوبان، نگار (منتشر نشده)، فهرست نقوش سازدار آزمایشگاه خسرو مولانا.
نجفی، سیدمحمدباقر (1997). آثار ایران در مصر، آکادمی علوم اسلامی، کلن.
واله اصفهانی، محمدیوسف (1379). روضه‌های ششم و هفتم از خلد برین (تاریخ تیموریان و ترکمانان)، به کوشش هاشم محدّث، مرکز نشر میراث مکتوب، تهران.
ویکتور، ش. (1334). جهانگردی مارکو پولو، ترجمة محمد عباسی، بمناسبت هفتصدمین سال تولد جهانگرد ایتالیایی، انتشارات کتابفروشی گوتنبرگ، تهران، مشهد.
 
Bagci, Serpil, Farhad, Massumeh (2009). Falnama, The book of Omens, Thames & Hudson, USA.
 
Nameless (2011). The Shahnama of Shah Tahmasp:The Persian Book of Kings, Introduction by Sheila R. Canby, Metropolitan Museum of Arts,Yale University Press.