فراداستان تاریخ‌نگارانه در نمایشنامۀ اژدهاک از سه‌برخوانی اثر بهرام بیضایی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار دانشکدة تولید رادیو و تلویزیون، دانشگاه صدا‌و‌سیما، تهران، ایران

2 دانشجوی دکتری پژوهش هنر، دانشکدة هنر و معماری، دانشگاه تربیت ‌مدرس، تهران، ایران

3 دانشیار دانشکدة هنر و معماری، دانشگاه تربیت ‌مدرس، تهران، ایران

چکیده

فراداستان تاریخ‌نگارانه از مباحث مهم و شایستة تأمل در پسامدرنیسم است. فراداستان، نتیجة گذار از ادبیات کلاسیک، رئالیسم و مدرن است؛ متنی پست‌مدرنیستی است که فاصله و تفاوت داستان و غیرداستان را در هم می‌شکند و گونه‌ای نو و متناسب با جهان‌بینی پسامدرن را خلق می‌کند. نه‌تنها تعریف جوهرة ذاتی پست‌مدرنیسم دشوار است، بلکه تشخیص خاستگاه تاریخی آن نیز مبهم است. نظریه‌پردازان بسیاری معتقدند که پست‌مدرنیسم، ادامه‌دهندة مدرنیسم است؛ چراکه مدرنیسم یک جریان ناتمام و بدونِ پایان است. همچنین پست‌مدرنیسم از هر گونه تعریف قاطع و قرارگیری در یک قالب پرهیز می‌کند. بهرام بیضایی به‌عنوان یکی از مهم‌ترین نمایشنامه‌نویسان ایرانی، از اساطیر و حماسه در نگارش آثارش کمک گرفته است. اژدهاک از این دسته است. نمایشنامة اژدهاک از سه ‌بَرخوانی نوشتة بیضایی نمونه‌ای از یک فراداستان است که در آن تاریخ و اساطیر به‌گونه‌های دیگر زاده می‌شوند و حیات می‌یابند. در این پژوهش که به شیوة تحلیلی توصیفی نگاشته شده، خاستگاه پسامدرن، هنر پسامدرن و پسامدرن در ادبیات نمایشی و فراداستان ‌تاریخ‌نگارانه تحلیل شده و در ادامه، نمایشنامه ذکرشده به‌عنوان یک فراداستان بررسی شده و در پایان نتایج ارائه شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Historiographical Meta Fiction in Bahram Beizaie “Trilateral Reading of Azhdehak”

نویسندگان [English]

  • Ali Rajabzadeh Tahmasebi 1
  • Asadollah Gholamali 2
  • Ali Asghar Fahimifar 3
1 Assistant Professor, IRIB University, Tehran, Iran
2 Ph.D. Student in Art Research, Faculty of Art and Architecture, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
3 Associate Professor, Faculty of Art and Architecture, Tarbiat Modares University, Tehran, Iran
چکیده [English]

During the 20th century, literature and criticism enhanced and developed as well as scientific innovations. The upsurge of current literary theories has become significant phenomenon in contemporary literature, emerging as formidable force in interdisciplinary subjects. Literary theory is the body of ideas and methods we used in practical reading of literature. By literary theory it is not common to refer to the meaning of a literary work, but instead we refer to the theories which reveal what literature can mean. Historiographical Meta fiction is an important and interpretable issue in postmodernism. It is the result of transition from Classical Literature, Realism and Modernism. Meta fiction is a modernistic text that breaks down differences between fiction and non-fiction to create a new genre suitable with postmodern world views. Historiographical meta fiction is a kind of postmodern novel which rejects projecting present beliefs and standards into the past and asserts the specificity and particularity of the individual past event. Historiographical Meta fiction is quintessentially a post-modern art form, with reliance on textual play, parody and historical re-conceptualization. Postmodernism is a revolutionary movement and philosophically charming and intuitive activity which practically started in the middle of the 20th century, but rooted in human history. It cannot be simply ignored since it has massive effect on the contemporary mankind and has a special position in the world. It is a complex of tradition and modernism on one hand, and present and future on the other. Defining the inherent essence of postmodernism is not only difficult, but also ambiguous in assessing its historical origin. Many of theoreticians consider postmodernism as the continuation of modernism, and stating that modernism is an unfinished and endless flow. postmodernism avoid taking any definition or pattern, which results in no distinct framework. On the other hand, drama is a universal phenomenon and a great medium that has been changed during times. Some critics state that postmodern art is a reaction against reductionism and abstraction of modernism. They believe modern art desired to unearth universal or fundamentals of art, while post-modernism looks to unseat them, to embrace diversity and contradiction. In fact, the postmodern writers have selected the new hermeneutic concepts and the author's death as their guide from arts and literature viewpoint as to mix deconstruction in their works. Post- modern art usually rejects the distinction between low and high forms. It is likely that postmodern art promotes parody, irony, and playfulness, commonly referred to as "jouissance" by certain theorists. Persian dramatic literature has also outlived a great deal of transformation. Iranian contemporary playwrights tried to originate works on the basis of postmodernism. Bahram Beizaie is a screenwriter/ playwright who has created postmodern works in drama. His “Trilateral reading of Azhdehak” is a distinct example of metafiction within which history and mythology are born and reanimated. In this survey, which is constructed in analytical-descriptive form, we have analyzed the origins of Post- modernism, Post -modern Arts, Post- modernism in dramatic literature and historiographical metafiction. In this process, we have also studied the mentioned play as a meta-fiction to reach the end result.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bahram Beizai
  • Historiographical Meta Fiction
  • Postmodernism
  • Trilateral Reading of Azhdehak
آشوری، داریوش (1375)، سنت و مدرنیته، پست‌مدرن، گفتگوی امیر گنجی با داریوش آشوری، حسین بشیریه و دیگران، مؤسسۀ فرهنگی صراط. تهران.
آموزگار، ژاله (1389)، تاریخ اساطیری ایران، نشر سمت، تهران.
احمدی، بابک (1375)، کتاب تردید، نشر مرکز، تهران.
براکت، اسکار (1375)، تاریخ تأتر جهان، ترجمة هوشنگ آزادی‌ور، جلد اول، چاپ ششم، انتشارات مروارید، تهران.
برادبری، مالکوم و مک فارلین، جیمز (1371)، نام و سرشت مدرنیسم، احمد میرعلایی، نشر زنده رود، تهران.
برتنس، یوهان ویلهم (1387)، مبانی نظریۀ ادبی، ترجمۀ فرزان سجودی، نشر آهنگ دیگر، تهران.
بشیریه، حسین (1379)، تاریخ اندیشه‌های سیاسی در قرن بیستم، نشر نی، تهران.
بهار، مهرداد (1387)، پژوهشی در اساطیر ایران، انتشارات آگاه، تهران.
بیضایی، بهرام (1379). نقد و بررسی سه بر خوانی، ماهنامۀ کارنامه، شمارۀ 13، سال دوم، ص 40.
بیضایی، بهرام (1381)، سه برخوانی، چاپ دوم، انتشارات روشنگران و مطالعات زنان، تهران.
بی‌نیاز، فتح‌الله (1387)، درآمدی بر داستان‌نویسی و روایت‌شناسی، نشر افراز، تهران.
جنکز، چارلز (1374)، پست‌مدرنیسم چیست، ترجمه فرهاد مرتضایی، نشر مرندیز، تهران.
رضی، هاشم (1381)، دانشنامۀ ایران باستان، ج 1، نشر سخن، تهران.
سلدن، رامان و ویدسون، پیتر (1372)، راهنمای نظریۀ ‌ادبی معاصر، ترجمۀ عباس مخبر، نشر طرح نو، تهران.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1383)، صور خیال در شعر فارسی، نشر نیل، تهران.
غلامعلی، اسدالله؛ شیخ‌مهدی، علی و احمدی، سید بدرالدین (1390)، وانمایی جهان مجازی در پندار سینماگران؛ پس از مدرنیسم، ماهنامه تخصصی اطلاع‌رسانی و نقد و بررسی کتاب ماه هنر، شمارۀ 152، صص 4-9.
قره‌باغی، علی‌اصغر (1380)، تبارشناسی پست‌مدرنیسم، دفتر پژوهش‌های فرهنگی، تهران.
لوئیس، بری (1383)، پسامدرنیسم و ادبیات، ترجمۀ حسین پاینده در کتاب مدرنیسم و پسامدرنیسم در رمان، روزنگار، تهران.
لوکاچ، جورج (1380)، نظریۀ رمان، ترجمۀ حسن مرتضوی، نشر قصه، تهران.
ملک‌پور، جمشید (1363)، ادبیات نمایشی در ایران، جلد اول، انتشارات توس، تهران.
نوریس، کریستوفر (1380)، شالوده شکنی، ترجمۀ پیام یزدانجو، نشر مرکز، تهران.
هاچن، لیندا (1383)، فراداستان تاریخ‌نگارانه، ترجمۀ حسین پاینده در نظریه‌های رمان: از رئالیسم تا پسامدرنیسم / ایان وات، دیوید لاج و دیگران، انتشارات نیلوفر، تهران.
هادی، حسن (1372)، سرگذشت کشتی رانی ایرانیان، ترجمة احمد اقتداری، انتشارات آستان قدس رضوی، مشهد.
Jameson, Fredric (1983), Postmodernism and Consumer Society, in: Foster, H. (ed), Postmodern Culture, Pluto Press, London.