سیر تحول وام واژۀ جاز در موسیقی ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری پژوهش هنر (گرایش موسیقی،) گروه مطالعات عالی هنر، دانشکده هنرهای تجسمی، دانشکدگان هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران.

2 استاد گروه موسیقی، دانشکدگان هنرهای زیبا، دانشگاه تهران، ایران.

چکیده

سابقۀ استفاده از وام‌واژه‌ها در ایران به سال‌ها قبل بازمی‌گردد و نمونه‌هایش خصوصاً در موسیقی، فراوان استفاده می‌شود. این در حالی است که میان وام‌واژه‌های غربی، «جاز» سرنوشت متفاوتی را تجربه می‌کند و بستر تأویل‌های گوناگونی می‌شود. این پژوهش با روش توصیفی-تحلیلی و با تکیه بر مکتوبات، به بررسی تحول مفاهیم مرتبط با جاز می‌پردازد؛ همچنین به دنبال شناسایی عواملی است که پیدایش تفسیرهای ناهمگون از این وام‌واژه را طی فرگشت موسیقایی تسهیل می‌کند. یافته‌ها نشان می‌دهد از بحبوحۀ مدرن‌سازی و غربی‌سازی در ایران تاکنون، واژۀ جاز پنج مفهوم متفاوت را نمایندگی می‌کند که اغلب آن­ها در گذر زمان با اصطلاحات دیگری جایگزین می‌شوند. مواردی همچون آمریکاستیزی، سنت‌گرایی، ذهن‌گرایی، فقدان حمایت منسجم سازمانی و دانشگاهی و همچنین غرابت‌های موسیقایی، امکان بروز روایت‌های ناهمخوان و گاه متناقض از این وام‌واژه را پدید می‌آورد. «جاز ایرانی» با وجود تغییر کارکرد، تنها اصطلاحی است که در ادبیات موسیقی ایران طی بازه‌های پیش و پس از انقلاب اسلامی باقی می‌ماند. با توجه به اهمیتِ موسیقی موسوم به جاز ایرانی در سال‌های پیش از انقلاب، در بخشی از تحقیق حاضر، مقایسۀ این موسیقی با جاز آمریکایی مورد پژوهش قرار می‌گیرد و نتایج وجود پاره‌ای همپوشانی‌های فنی میان دو موسیقیِ مذکور را نشان می‌دهد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

The Evolution of The Loanword “Jazz” In Music Of Iran

نویسندگان [English]

  • Amir Shahabi 1
  • Sasan Fatemi 2
1 Ph.D. Candidate in Art Research (Music), Department of Advanced Studies in Art, School of Fine Arts, College of Fine Arts, University of Tehran, Iran.
2 Professor, Department of Music and Performing Arts, College of Fine Arts, University of Tehran, Iran.
چکیده [English]

The history of using loanwords in Iran goes back many years, and examples of such loans, especially in music, are abundant. Among Western loanwords, “jazz” experiences a unique fate and becomes the basis for various interpretations. In this research, which relies on written materials in a descriptive-analytical method, we seek answers to the following questions: What concepts are associated with jazz over time, and what factors have contributed to the inconsistent interpretations of jazz during its musical evolution?
Four stages organize the present research. First, the types of terms related to jazz are introduced, and the characteristics of each interpretation are explained. Their description and classification facilitate the recognition of the areas related to it. In the second stage, the replacement of terms with other equivalents is analyzed, and their synonyms over time are discussed. In the third stage, the reasons and contexts for the emergence of various terms for jazz are introduced and musical and nonmusical issues are analyzed. In the fourth stage, considering "Iranian jazz" as a term that has remained in music literature for decades - despite changing functions - it is compared with "American jazz" with a technical approach. Their similarities and differences are discussed in order to find a relationship.
The present study revealed that the loanword "jazz" in Iranian music literature represented five concepts: 1. Jazz in the sense of European popular music 2. Jazz in the sense of an experimental genre 3. Jazz in the sense of drums 4. Jazz in the sense of Iranian popular music 5. Jazz in the sense of real jazz. Although some irrelevant perceptions persisted for decades, a deeper understanding of the characteristics of jazz by Iranian musicians - especially from the 1990s onwards - other equivalents replaced the irrelevant interpretations. "Iranian jazz" is the only term that, although with a change in function, remained in Iranian music literature during both periods before and after the Islamic Revolution of Iran. Another part of the present study shows that certain conditions provide grounds for the emergence of different interpretations of jazz. The confluence of issues such as anti-Americanism, traditionalism, subjectivism, lack of coherent support from Iranian organizations and the academic system, as well as musical differences, created a situation that contributed to the uneven understanding of jazz and ultimately paved the way for the emergence of discordant and sometimes contradictory concepts of this loanword. The findings also show similarities between so-called Iranian jazz (in the 1960s and 1970s) and American jazz. Although the most obvious overlaps do not go beyond the level of writing chords and using a lead sheet, the use of wind instruments in the style of big jazz bands, entrusting the harmonic part to the musicians, using melodic patterns derived from the blues scale, adding sixth, seventh, and ninth intervals to the structure of major and minor triads, and the use of cluster voicing indicate a more profound similarity, the extent of which, of course, requires further research.

کلیدواژه‌ها [English]

  • American music
  • jazz
  • loanwords
  • musical concepts
  • musical influence

مراجع

استوار، هوشنگ (1339). هیاهویی بنام جاز، مجلۀ موزیک ایران، 9(6)، 5-7 و 20. https://B2n.ir/rm3788 ا
خبار رادیو (1334). اخبار موسیقی و اخبار رادیو، مجلۀ موزیک ایران، 4(1)، 26. https://B2n.ir/qf8646
امیرجاهد، محمدعلی (1336). جاهد: نویسنده، شاعر و موسیقی‌دان ایرانی، مجلۀ موزیک ایران، 6(1)، 74-76. B2n.ir/ew5320
آژند، یعقوب. مسجدجامعی، احمد. موسوی، میرحسین. خانیکی، هادی (1379). اسنادی از موسیقی، تئاتر و سینما در ایران (جلد اول)، معاونت خدمات مدیریت و اطلاع‌رسانی دفتر رئیس‌جمهور. تهران: سازمان چاپ و انتشارات.
پورتراب، مصطفی (1339). گفت‌وگویی با یک رهبر ارکستر، مجلۀ موزیک ایران، 9(8)، 22-23 و 29. B2n.ir/rm3788
تفضلی، محمدرضا (1381). خامش مباد اُستُن حنانه: نقش و جایگاه حنانه در موسیقی ایران، فصل‌نامۀ موسیقی ماهور، 5(3)، 153-168. https://www.magiran.com/volume/8331
خالقی، روح‌الله (1400). سرگذشت موسیقی ایران، تهران: ماهور.
درویشی، محمدرضا (1394). نگاه به غرب، بحثی در تأثیر موسیقی غرب بر موسیقی ایران، تهران: ماهور.
راسی، علی جهاد (1385). موسیقی در قاهرۀ معاصر: یک بررسی تطبیقی (ناتالی چوبینه، مترجم). فصل‌نامۀ موسیقی ماهور، 8(1)، 7-26. (چاپ اثر اصلی 1981) https://www.magiran.com/volume/30815
راسی، علی جهاد (1393). زیباشناسی موسیقایی در قاهرۀ امروز (لیلا سماواتی، مترجم). فصل‌نامۀ موسیقی ماهور، 17(3)، 9-25. (چاپ اثر اصلی 1982) https://www.magiran.com/volume/92984
سپنتا، ساسان (1387). واژگان نوظهور موسیقی در زبان فارسی، فصل‌نامۀ موسیقی ماهور، 11(4)، 57-63. https://www.magiran.com/volume/46185
سپنتا، ساسان (1399). چشم‌انداز موسیقی ایران، تهران: ماهور.
سلطان جاز ایران (1337). سوداگران هنر، مجلۀ موزیک ایران، 7(10)، 40. B2n.ir/de1988
شرایلی، محمدرضا (1399). پیشگامان ضبط موسیقی مردم‌پسند غربی (مآب) در ایران به استناد صفحات گرامافون 78 دور، فصل‌نامۀ موسیقی ماهور، 23(4)، 59-100. https://www.magiran.com/volume/179212
شریعتی، علی (1390). تجدد و تمدن، بنیاد فرهنگی دکتر علی شریعتی، تهران: چاپخش.
شهابی، امیر (1401). اصول بداهه‌نوازی موسیقی جَز، تهران: سوره مهر.
صادق، داور (1339). دربارۀ آخرین پیام استاد، مجلۀ موزیک ایران، 8(11)، 3-4. B2n.ir/rm3788
صفوت، داریوش و کارون، نلی (1400). موسیقی ملی ایران (سوسن سلیم‌زاده، مترجم). تهران: ارس. (چاپ اثر اصلی 1967)
عصاران، حسین (1396). واروژان، تهران: رشدیه.
فارمر، هنری-جرج (1389). تاریخچه و مبانی موسیقی ایرانی (هومان اسعدی، مترجم). فصل‌نامۀ موسیقی ماهور، 13(4)، 67-87. (چاپ اثر اصلی 1973) https://www.magiran.com/volume/60511
فاطمی، ساسان (1383). نگاهی گذرا به پیدایش موسیقی مردم‌پسند در ایران از ابتدا تا سال 1357، فصل‌نامۀ موسیقی ماهور، 6(4)، 27-41. https://www.magiran.com/volume/7335
فاطمی، ساسان (1392). پیدایش موسیقی مردم‌پسند در ایران تأملی بر مفاهیم کلاسیک، مردمی و مردم‌پسند، تهران: ماهور.
فیاض، محمدرضا (1377). بازخوانیِ اصالت، فصل‌نامۀ موسیقی ماهور، 1(1)، 93-112. https://www.magiran.com/volume/8320 فیاض، محمدرضا (1394). تا بردمیدن گل‌ها، مطالعه جامعه‌شناختی موسیقی در ایران از سپیده‌دم تجدد تا 1334، تهران: سوره مهر. قزوینیان، جان (1400). ایران و امریکا، تاریخ یک رابطه از 1720 تا 2020 (محسن عسکری جهقی، مترجم). تهران: نیماژ. (چاپ اثر اصلی 2020)
لوین، مارک (1394). تئوری، هارمونی و فرم در موزیک جز (شهاب طالقانی، مترجم). تهران: نقش جهان. (چاپ اثر اصلی 1995)
مشحون، حسن (1373). تاریخ موسیقی ایران (جلد دوم)، تهران: فاخته.
منصوری، پرویز (1336). دنیای جاز، مجلۀ موسیقی، 18(3)، 84-90. https://B2n.ir/ph7444
مهرپویا، عباس (1350). دمی پای نجوای هماوای سیتار، مجلۀ موزیک ایران، 20(11)، 30-31 و 40. https://B2n.ir/nx7214
نعمتی، نورالدین (1394). روابط ایران و آمریکا در دوره پهلوی دوم، تهران: نگاه معاصر.
هاکوپیان، زاون (1383). کنگرۀ بین‌المللی موسیقی تهران، 1340: گرایش به دورگه‌سازی، تأثیر شیوۀ تفکر غربی (ساسان فاطمی، مترجم). فصل‌نامۀ موسیقی ماهور، 6(1)، 173-179. (چاپ اثر اصلی 1961)
https://www.magiran.com/volume/8080
Ajand, Y. & Masjed-jamei, (A) & Mousavi, (M.H.) & Khaniki, (H). (2000). Documents of music, theater, and cinema in Iran (Volume One) [Asnadi az mousighi, the`atr va cinema dar Iran (jeld aval)]. Tehran: Printing and Publishing Organization. (In Persian)
Amir-jahed, M.A. (1957). Jahed: Iranian writer, poet, and musician [Jahed: nevisande, sha`er, mousighi-dan]. Iran Music Magazine, 6(1), 74-76. B2n.ir/ew5320 (In Persian)
Assaran, H. (2017). Varoujan [Varoujan]. Tehran: Roshdiye. (In Persian)
Breyley, G. & Fatemi, S. (2016). Iranian music and popular entertainment: From Motrebi to Losanjelesi and beyond. UK: Routledge.
Breyley, G. & Johnson, B. (2016). Jazz and totalitarianism: From the sultan to the Persian side, Jazz in Iran and Iranian Jazz since the 1920s. UK: Routledge.
Darvishi, M.R. (2015). Looking at the West: A discussion on the influence of Western music on Iranian music [Negah be gharb: bahsi dar ta`sir-e mousighi-e gharb bar mousighi-e Iran]. Tehran: Mahour. (In Persian)
Farmer, H.J. (2011). An outline of music and musical theory, A survey of Persian art, From prehistoric times to the present [Tarikhche va mabani-e mousighi-e Iran]. (Houman Assadi, Trans.). Mahour, 13(4), 67-87. http://magiran.com/volume/60511 (Original work published 1973) (In Persian)
Fatemi, S. (2005). A brief look at the emergence of popular music in Iran from its beginnings until 1979 [Negahi gozara be peydayesh-e mousighi-e mardom-pasand dar Iran az ebteda ta sal-e 1357]. Mahour, 6(4), 27-41. https://www.magiran.com/volume/7335 (In Persian)
Fatemi, S. (2013). The emergence of popular music in Iran: A reflection on the concepts of classical, folk, and popular music [Peydayesh-e mousighi-e mardom-pasand dar Iran, ta`moli bar mafahim-e classic, mardoni va mardom-pasand]. Tehran: Mahour. (In Persian)
Fayaz, M.R. (1998). Rereading Authenticity [Bazkhani-e esalat]. Mahour, 1(1), 93-112. https://www.magiran.com/volume/8320 (In Persian)
Fayaz, M.R. (2015). Until the emergence of the Flowers: A sociological study of music in Iran from the beginning of modernity to 1955 [Ta bardamidan-e Golha: Motale jame-shenakhti-e mousighi dar Iran az sepide-dam-e tajadod ta 1334]. Tehran: Soure-mehr. (In Persian)
Ghazvinian, J. (2021). Iran and America: A history, 1720 to 2020 [Iran va Amrica, Tarikh-e yek rabete az 1720 ta 2020]. (Mohsen Askari Jahghi, Trans), Tehran: Nimaj. (Original work published 2020) (In Persian)
Hacobian, Z. (2004). La tendence a l`hybridation: L`influence des conceptions occidentales: The preservation of traditional forms of the music of the Orient and the Occident, International congress, 6-12 April, 1961, Tehran [Congere-ye beyn-al-melali-e mousighi-e Tehran, 1340: Gerayesh be dorage-sazi, ta`sir-e shivey-e tafakor-e gharbi]. (Sasan Fatemi, Trans.). Mahour, 6(1), 173-179. https://www.magiran.com/volume/8080 (Original work published 1961) (In Persian)
Khaleghi, R. (2021). The history of Iranian Music [Sargozasht-e mousighi-e Iran]. Tehran: Mahour. (In Persian)
Levine, M. (2015). The jazz theory book [Theory, harmony va form dar music-e jazz]. (Shahab Taleghani, Trans.). (Original work published 1995) (In Persian)
Mansouri, P. (1957). Jazz World [Donyay-e Jazz]. Music Magazine, 18(3), 84-90. https://B2n.ir/ph7444 (In Persian) Mashhoun, H. (1994). History of Iranian Music (Volume 2) [Tarikh-e musighi-e Iran (jeld dovom)]. Tehran: Fakhteh. (In Persian)
Mehrpouya, A. (1971). A moment beside the whisper of the Sitar [Dami pay-e najvay-e hamavay-e Sitar]. Iran Music Magazine, 20(11), 30-31&40. https://B2n.ir/nx7214 (In Persian)
Miller, L. (1995). A study of form and content of Persian Avaz. [Doctoral dissertation in Middle East Studies – Persian: Department of languages and literature, University of Utah]. USA.
Miller, L. (1999). Music and song in Persia: The art of Avaz. UK: Curzon Press.
Nemati, N. (2015). Iran-USA relations during the second Pahlavi era [Ravabet-e Iran va Amrica dar dore-ye Pahlavi-e dovom]. Tehran: Negahe-mo`ser. (In Persian)
Nettl, B. (1975). Contemporary music and music culture, the role of music in culture: Iran, a recently developed nation. pp. 71-100, USA: Prentice Hall.
Nettl, B. (1985). The western impact on World Music: Change, adaptation and survival, USA: Schirmer Books.
Nooshin, L. (2016). Jazz and its social meaning in Iran from cultural colonialism to the universal. In: Bohlman, P., Goffredo, P. & Jackson, T. (Eds), Jazz Worlds/World Jazz. pp. 125-149, USA: Chicago University Press, https://openaccess.city.ac.uk/id/eprint/14069/
Ostovar, H. (1960). A craze called Jazz [Hayahouei be name Jazz]. Iran Music Magazine, 9(6), 5-7&20. B2n.ir/rm3788 (In Persian)
Pourtorab, M. (1960). A conversation with an orchestra conductor [Gofto-gouei ba yek rahbar-e orchestr]. Iran Music Magazine, 9(8), 22-3&29. B2n.ir/rm3788 (In Persian)
Racy, A.J. (2006). Music in contemporary Cario: A comparative overview, [Mousighi dar ghahere mo`aser: yek barresi tatbighi]. (Natali Choubineh, Trans.). Mahour, 8(1), 7-26. https://www.magiran.com/volume/30815 (Original work published 1981) (In Persian)
Racy, A.J. (2014). Musical aestheties in present-day Cairo [zibashenasi-e mousighaei dar ghahere emrouz]. (Leila Samavati, Trans). Mahour, 17(3), 9-25. https://www.magiran.com/volume/92984 (Original work published 1982) (In Persian)
Radio news (1955). Music news and radio news [Akhbar-e mousighi va akhbar-e radio]. Irani Music Magazine, 4(1), 26. https://B2n.ir/qf8646 (In Persian)
Sadegh, D. (1960). About the master's last message [Darbare-ye akharin payam-e ostad]. Iran Music Magazine, 8(11), 3-4. B2n.ir/rm3788 (In Persian)
Safvat, D. & Caron, N. (2021). Iranian national music [Mousighi-e melli-e Iran]. (Sousan Salimzadeh, Trans.). Tehran: Aras. (Original work published 1967) (In Persian)
Sepanta, S. (2009). Emerging musical vocabulary in Persian [Vajegan-e nozohour-e mousighi dar zaban farsi]. Mahour, 11(4), 57-63. https://www.magiran.com/volume/46185 (In Persian)
Sepanta, S. (2020). The perspective of music in Iran [Cheshmandaz-e mousighi-e Iran]. Tehran: Mahour. (In Persian) Shahabi, A. (2022). Principles of jazz improvisation [Osoul-e bedahe-navazi-e jazz]. Tehran: Soure-mehr. (In Persian) Sharayeli, M.R. (2021). Pioneers of recording popular Western music in Iran based on 78-rpm gramophone records [Pishgaman-e zabt-e mousighi-e mardom-pasand-e gharbima`b dar Iran be estenad-e safahat-e 78-dor]. Mahour, 23(4), 59-100. https://www.magiran.com/volume/179212 (In Persian)
Shariati, A. (2011). Modernity and civilization [Tajadod va tammadon]. Tehran: Chapakhsh. (In Persian)
Sternfeld, L. (2018). Poland is not lost while we still live: The making of Polish Iran, 1941-1945. Jewish Social Studies, 23(3) (Spring/Summer 2018), pp. 101-127. https://doi.org/10.2979/jewisocistud.23.3.04.
The Sultan of Jazz in Iran (1958). [Soltan-e jazz-e Iran]. Iran Music Magazine, 7(10), 40. B2n.ir/de1988 (In Persian)
Tafazoli, M.R. (2002). The eternity of Hananeh: The role and place of Hananeh in music of Iran, [Khamosh mabad oston hananeh: naghsh va jaygah-e Hananeh dar mousighi-e Iran]. Mahour, 5(3), 153-168. https://www.magiran.com/volume/8331 (In Persian)
رادیو فرهنگ (مهر 1403). برنامۀ نیستان، گفت‌وگو با شاهین فرهت، تهیه کننده یلدا احتشامی، مصاحبه کننده رضا مهدوی، (شبانگاه چهارشنبه 4 مهرماه، ساعت 22:10).
نشریه هنرهای زیبا: هنرهای نمایشی و موسیقی
دوره 30، شماره 3
مهر 1404
صفحه 71-82

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار