مطالعه ای سازشناختی بر تغییر تناسب ساختار عود ( بربط) درتصاویر دوره ساسانی، ایلخانی-تیموری و صفوی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری فلسفه هنر، گروه فلسفه و الهیات، واحد علوم و تحقیقات، دانشگاه آزاد اسلامی، تهران، ایران.

2 استادیار دانشکده هنر و معماری، دانشگاه آزاد اسلامی، واحد شیراز.

چکیده

پژوهش حاضر با روشی تطبیقی و رویکرد رَوندپژوهانه، روند تغییر شکل و تناسبات درونی ساز عود و تناسب آن با ابعاد نوازنده را در نمونه هایی از دوره ساسانی، ایلخانی- تیموری و صفوی مورد بررسی و تحلیل قرار داده است. هدف از این پژوهش آن است که اولا ببینیم ساختار این ساز بر اساس مستندات مکتوب و تصویری موجود در دوره ای هزار ساله روند تغییرات پیوسته ای داشته است یا خیر و همچنین در مقایسه با تناسبات بدن نوازنده، در عین اینکه تناسبات در ترسیم تصویر ها بررسی شده و محک می خورد، می توان دید که ثبات تناسبات بدن نوازنده در درون هر دوره و همچنین در مقایسه با دوره های تاریخی دیگر چگونه است. جامعه آماری مورد مطالعه شامل 32 نمونه از تصاویر سازدار منقش به عود و نوازنده آن است که در چهار گروه معرفی و بررسی شده اند. ترسیم سازها در نمونه های مختلف از تناسبات متفاوتی تبعیت کرده است بطوریکه عمدتا درگذار زمان، با افزایش نسبت عرض کاسه به طول آن مواجهیم. ترسیم سازها در گروه ساسانی به نمونه های امروزی و نسبت مذکور در رساله کنزالتحف نزدیکتر است اما تا دوره صفوی به مرور زمان با کاهش نمونه های مشابه با سازهای امروزی روبرو هستیم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study in Organology; Structure of Oud ( Barbat) in Sassanid, Ilkani-Teymoorid and Safavid era, Iran

نویسندگان [English]

  • Maryam Dolatifard 1
  • Negar Booban 2
1 Ph.D Candidate, Department of philosophy of Art, Science and Research Branch, Islamic Azad University, Tehran, Iran.
2 Assistant professor, Art & Architecture Faculty,Islamic Azad University, Shiraz.
چکیده [English]

Of all Persian musical instruments, Oud is probably most famous. The purpose of this paper is to present a systematic study of evolution of oud’s structure over centuries, starting from pre-Islamic Art, Sassanid era (6th century AD), till the Safavid era (18th century AD). Since the recognition and reconstruction of Ancient musical instruments is an important area of musicology, this research introduces paintings and metal works along with historical descriptions of old musical treatises, for the purpose of understanding the continuous morphology of oud throughout its developing period. The main theme of this paper is to approach the proportion of oud and oud player from the old scales patterns of the instrument. Comparing that with contemporary oud help us discern the changing process of the instrument’s form and shape, if any.
By examining the samples of painted illustrations and metal works during this period, along with old treatises of Persian music, we would be able to understand the developing structure of Oud by the end of this era. Kanz Al-tuhaf by Hasan Kashani (11th century AD), is considered as the only reference which presents information on making various musical instruments in Persian.
To explore the gradual evolution of Oud, this paper adopts the Qualitative Comparative Analysis where the proportions of Oud are studied based on: (1) the‫ scale range of the instrument; (2) the illustrations of musicians in earlier samples; and (3) the comparison of those with the contemporary Oud structure. Since this paper follows oud throughout pictures during its Golden age, Trend Analysis is also noted as an approach to represent the gradual evolution of the form of the instrument. ‬‬‬‬‬‬‬
We examined 32 pictures of oud and oud player in four groups from Sassanid to Safavid era; group 1: Sassanid, group 2: Timurid, group 3: Safavid (Tabriz), group 4: Safavid (Isfahan).To study the structure of oud, we measured specified lengths of the instrument and the oud player’s body. So making comparison would be possible by measuring and describing the ratio of the lengths in the instrument and musician’s body. According to the two dimensional images, the AutoCAD 2D-format software has applied to measure the different parts of oud player and instruments in the pictures.
In group1, all the instruments approximately have the same proportion and follow the ratios mentioned in Kanz-Al-Tuhaf. The size of bowl in group 2 increases gradually. Group 3 includes more cases and the most biggest size of oud; width of bowl to height of face is twice bigger than the group 2. We see different ratios in group 4. They don’t follow a stable ratio and include smaller instrument, in comparison to the previous groups. Although the variety of shape or proportion of the structure is not mentioned in any of the treatises, the results of the measurements show gradual increase of the width of the bowl, from Sassanid to Safavid era; the proportion in the Sassanid oud is more similar to the contemporary one.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "oud - Barbat"
  • "organology"
  • "Structure"
  • " Sassanid "
  • "Ilkhani-Teymoorid"
  • " safavid"
ابن زیله، أبی منصور الحسین ( 1964)، الکافیفیالموسیقی، تحقیق: زکریا یوسف، دارالقلم، بغداد.
ابن سینا (1371)، موسیقیدانشنامهعلایی،سهرسالهدرموسیقی، به اهتمام تقی بینش، مرکز نشر دانشگاهی، تهران.
اخوان الصفا (1371)، موسیقیرسائلاخوانالصفا،سهرسالهدر موسیقی، به اهتمام تقی بینش، مرکز نشر دانشگاهی، تهران.
اسعدی، هومان ( 1379)، حیاتموسیقاییوعلمموسیقیدردورانتیموریانازسمرقندتاهرات، پایان نامه برای دریافت کارشناسی ارشد رشته­ی پژوهش هنر، دانشگاه تهران.
اسعدی، هومان (1383 مطالعاتسازشناختیدررسالاتونگارههایموسیقاییتیموری، فصلنامهموسیقیماهور، سال ششم، شماره 24، صص 98-61.
اصفهانی، ابوالفرج (1368)، الاغانی، ترجمه، تلخیص و شرح از :محمد حسین مشایخ فریدنی، جلد اول، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
امان اللهی بهاروند، اسکندر (1387)، خنیاگری و موسیقی در ایران از هخامنشیان تا سقوط پهلوی، انتشارات آرون، تهران.
باقری، بهناز (1378)، روشی برای کد گزاری نگاره­هایی که تصویر ساز دارند، پایان­نامه کارشناسی موسیقی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.
پوپ، آرتور و فیلیپس آکرمن (1387)، سیری در هنر ایران، ترجمه دیگران، جلد دوم، چاپ اول، انتشارات علمی و فرهنگی، تهران.
خوارزمی، محمد (1347)، مفتاح العلوم، ترجمه حسین خدیو جم، 1347، چاپ اول، انتشارات بنیاد فرهنگ ایران، تهران.   
دریایی، تورج (1392)، تاریخ و فرهنگ ساسانی، ترجمه مهرداد قدرت دیزجی، انتشارات ققنوس، تهران.
دلیلی، راحله (1387)، بازسازی چنگ بعد از اسلام، پایان­نامه کارشناسی موسیقی، پردیس هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.
دولتی فرد، مریم و فاطمه شاهرودی(1392تحلیل نحوه بازنمایی نوازنده عود در تصاویردوره ساسانی تا صفوی، نشریه هنرهای زیبا- هنرهای نمایشی و موسیقی، دوره 18، شماره 2، صص 56-49.
ذاکر جعفری، نرگس (1390)، نقش نغمات بر حیات و ماندگاری سازها، مطالعه موردی: دوره ایلخانی و تیموری، نشریه هنرهای زیبا- هنرهای نمایشی و موسیقی، شماره 43، صص 69-59.
ذاکر جعفری، نرگس (1394)، جایگاه ساز عود و انواع آن در تاریخ موسیقی ایران پس از اسلام، نشریه تاریخ علم، دوره 11، شماره 2، صص 191-206.
رهبر، ایلناز، هومان اسعدی و رامون گاژا ( 1389)، سازهای موسیقی  دوره صفوی به روایت کمپفر و شاردن، مقایسه ای تطبیقی در بخش سازشناختی از سفرنامه کمپفر و شاردن، نشریه هنرهای زیبا- هنرهای نمایشی و موسیقی، شماره 41، صص 32-23.
عکاشه، ثروت (1380)، نگارگری اسلامی، ترجمه سید غلامرضا تهامی، چاپ اول، ترجمه سید غلامرضا تهامی، انتشارات سوره مهر، تهران.
فارابی، ابونصر محمدبن محمد طرخان (1375)، الموسیقی الکبیر، ترجمه آذرتاش آذرنوش، چاپ اول، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران.
فارمر، هنری جرج (1366)، تاریخ موسیقی خاور زمین، ترجمه بهزاد باشی، انتشارات آگاه، تهران.
فروغ، مهدی (1390)، بربط ساز ایرانی، موسیقی ایرانی (گزیده مقالات مجله هنر و مردم)، چاپ دوم، تهران، سازمان چاپ و انتشارات، صص 281-286.
فروغ، مهدی (1356)، آلات موسیقی، نشریه انجمن فرهنگ باستان، سال 16، شماره 19، صص 58-40.
کاشانی، حسن(1371)، کنزالتحف، به اهتمام تقی بینش، سه رساله ی فارسی در موسیقی : موسیقی دانشنامه علایی، موسیقی رسایل اخوان  الصفا، کنزالتحف، چاپ اول، نشر مرکز دانشگاهی، تهران.
مراغی، عبدالقادربن غیبی الحافظ (1366)، جامع الاالحان، به اهتمام تقی بینش، چاپ اول، موسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی، تهران.
معارف، سید عباس (1383)، شرح ادوار صفی الدین ارموی با مقدمه ای در تاریخ موسیقی ایران، چاپ اول، انشارات سوره مهر، تهران.
منصوری، پرویز (1384)، ساز شناسی، چاپ چهارم، انتشارات زوار، تهران.
میثمی، سیدحسین ( 1378)، بررسیوتحلیلموسیقیدورانصفویه، پایان نامه­ی کارشناسی ارشد، دانشکده­ی هنرهای زیبا، دانشگاه تهران.
 میثمی، سید حسین (1389)، موسیقی عصر صفوی، چاپ اول، فرهنگستان هنر، تهران.
نریمان، منصور (1372)، شیوه بربط نوازی، انتشارات سروش، تهران.
During, J (1988), Barbat, Iranica,Vol III, Fasc.7, pp.758-759.
Farmer, Henry George )1966(, Music Islam Pictorial works, Musikgeschichte in Bildren, Bd. 3,Lfg. 2 Leipzig Deutscher Verlag für Musik.